zemberek

• mekanik saatlerdeki zemberek genelde kapali bir topaca benzer, tamir edilmez, kirilirsa yenisi takilir.
  
  (bu tanimdan sonrasi uzun ve bayik olacak farkindayim, sadece ilgisini cekene...)
  
  saati kurdugunuzda zemberek gerilmeye baslar.
  
  bu asamadan sonrasini soyle ozetleyelim:
  
  1. gobekte akrep, yelkovan vardir.
  2. gobegin diregini asagidan bir cark cevirir.
  3. zemberek bu carka baglidir.
  4. gobegin diregini ceviren cark ekstra baska bir carka baligidir.
  5. bu ekstra cark da saniye carkina baglidir.
  
  buraya kadar bir alt sistem soz konusu...
  
  kisaca saatin kurma kolunu cevirdigimizde, eger 6. adimdaki catal dislisi sokulurse (veya kirilirsa) saniye kolu (dolayisiyla akrep ve yelkovan da) hizlica donmeye baslar, zemberekteki enerji oldugu gibi hizla tuketilir... zemberegin bosalmasi, zemberegi bosalmis gibi deyimlerin kokeni aslinda budur.
  
  6. saniye carki da, catal dislisine baglidir.
  
  catal dislisi, saniye carkini tutan bir kapan gibidir, ters yone kendi halinde donemez, dolayisiyla 7. adimdaki catal yoksa ve kiriksa, saatimizi kursak da saat hic islemez...
  
  7. catal dislisi de catala baglidir.
  8. catal, aktif olarak hicbirseye bagli degildir, oyle durur.
  
  sistem bu haliyle, kinetik enerjiyi potansiyele cevirip, saniye carkini dondurmek ister, fakat catal dislisinin dizayni yuzunden oyle kalir. ilerleyemez, gergin birsekilde durur...
  
  9. catalin basinda pandul sistemi yer alir.
  10. pandul, bir daire bicimde ve altina komurden bir misina sarilmis zimbirtidir.
  
  pandul, bu gerginlik sayesinde saga sola donerek catali hareket ettirmeye baslar. catal, catal dislisini hareket ettirmeye baslar, catal dislisi, saniye carkini hareket ettirir, saniye carki ise 4. maddedeki extra carki hareket ettirir, extra cark, gobek direginin carkini hareket ettirir, gobek direginin carki da zemberegi yavas yavas bosaltir.
  
  dipnot: 10. maddedeki pandul, saatte 18000 ile 60000 kere saga sola donerek saniyeyi hareket ettirir. dolayisiyla komurlu misinasinin boyu, tipi, agirligi, sicaktan soguktan etkilenisi gibi faktorler saatin dakikligini cok etkiler...