• evrensel yahudi birligi anlamina gelen fransizca isim. 19. yy.'in ortalarina dogru fransa'da ve genel olarak batida anti-semitizmin tekrar yükselise gecmesi sonucunda fransiz yahudi burjuvazisi tarafindan kurulmustur. daha sonralari yahudi cemaatinin oldugu ülkelerde ve osmanli'da okullar acmislardir.
  • merkez paris olarak yahudilerin kurmuş olduğu cemiyetin amacı; osmanlı devleti içinde yaşayan yahudileri sosyal ve ekonomik yönden daha güçlü kılmaktır.
  • (bkz: avram kamondo)
  • musevi alyans cemiyeti diye de bilinir. kardeşlerimizin oks denemelerinden birinde 'aşağıdakilerden hangisi milli mücadeleye zararlı cemiyetlerden biri değildir?' sorusunun doğru yanıtı olarak yer aldığı görülmüştür. halbuki biz bunu basbayağı zararlı bilirdik. meğer artık bir çeşit osmanlı yahudileri yardımlaşma ve dayanışma derneği gibi bahsediliyormuş inkılap tarihi'nde bundan. yahudi lobisi türk inkılap tarihi'ne de mi el attı ne? belki de ermeni soykırımı iddialarının abd tarafından kabul edilmesini engelleme çabaları karşılığında bizden istedikleri bir güzellik sonucu değişmiştir bunun tanımı. ha tabi belki gerçekten zararsız bir cemiyetti de bize yanlış öğretildi şimdiye dek ne bilelim. zaman değiştikçe tarih de değişmiyor mu? dün 'hain' olan bugün pekala 'zararsız' hatta 'kahraman' olabiliyor. yahut da tam tersi. bakış açısına göre de çok farklı şekillere bürünebilen bir şey zaten bu tarih. sana göre 'öyle' bana göre 'böyle' gibi. bize öğretilen inkılap tarihi'ne göre cemiyet üyeleri yunanlıların izmir'i işgal ettikleri gün işyerlerine kendi bayraklarını asmışlardı. amaçları da osmanlı'nın yıkılmasından sonra kendi devletlerini kurmak ve filistin'de bir yahudi devleti kurulmasına destek olmaktı.
  • 1-yahudilerin özgürleşmeleri ve maneviyatlarının gelişmesi için her yerde çalışmak,
    2-yahudi olmalarından dolayı acı çekenlere yardım etmek,
    3-bu sonuçları elde etmek için her türlü yayını desteklemek,
    amaçlarıyla bir grup yahudi tarafından 1860 yılında fransa’da kurulmuştur.
    kuruluşu ertesinde, bütün akdeniz havzasında, osmanlı imparatorluğu’nda, romanya’da, kuzey avrupa’da, iran’da okullar açmıştır.
    balkan savaşları arifesinde (1911), türkiye’nin bugünkü sınırları içinde yaşayan 140.000 yahudi cemaatine mensup nüfusun 10.000 civarında olduğu tahmin edilen çocuklarının yaklaşık yarısı alyans okullarında okutulmuştur.
    *
    bu dönmede alyans, aynı zamanda, yahudi zanaatkar sınıfı oluşturmak, gençlere iş, tasarruf ve düzen alışkanlıklarını vermek, özellikle de onları ‘büyümüş oldukları manevi seviyenin üzerine’ çıkarmak için çıraklık okulları; buradaki rejenerasyonu temin için filistin’de tarım çiftlikleri kurar.
    böylelikle, alyans, batı yahudiliği ile akdeniz yahudiliği arasında kurduğu bağlarla, sınırlar ötesinde var olab ibr yahudi “ulus” imajı oluşturmaya, siyonizmin temelini hazırlamaya ve yayılması için imkanlar yaratmaya katkıda bulunmuştur.

    bu konuda daha ayrıntılı bilgi, henri nahum’un, izmir yahudileri adlı kitabının 101-140ncı sayfalarındaki, “alyans’ın yaşayan umudu” adlı bölümünde bulunabilir.
  • 1. dünya savaşı sonrasında, yahudilerin merkezini pariste kurmuş olduğu azınlık cemiyetlerden biri. cemiyetin amacı; osmanlı devleti içinde yaşayan yahudileri sosyal ve ekonomik yönden daha güçlü kılmaktır.filistin'den elazığ'a kadar uzanan büyük israil devletini kurmayı amaçlamışlardır.
  • tekin alp, celal bayar ve talat paşa bu cemiyetin fransızca eğitim veren okullarında okumuşlardır. hatta talat paşa orada öğretmenlikte yapmıştır.
  • osmanlı yahudi toplumu batılı eğitim anlayışına ve kurumlarına rum ve ermenilere, hatta müslümanlara göre epey mesafeli durur uzunca bir süre. yahudi cemaati mesela 1841'de fransızca eğitim döneminde müslüman olmayan öğrencilere de kapılarını açan mekteb-i tıbbiye-i askeriye'ye öğrenci göndermez. sebebi, öğrencilerin aynı kazandan yemek yemeleridir. onlar için koshere uygun yemek yapacak bir aşçı ve kalfa tutulduktan sonra, yani 1846'da ilk kez bu okula çocuklarını gönderirler.

    müslüman olmayan öğrencilerin katılacağı orta eğitim kurumlarından ilki 1867'de kurulan galatasaray'dır; yahudi toplumu buraya da kosher nedeniyle belli bir süre öğrenci göndermez.

    oysa aydınlanmacı yahudi burjuvazisinin etkin olduğu avrupa'da, özellikle fransa'da durum başkadır. ilk modern yahudi okulu 1818'de metz'de, ikincisiyse 1821'de paris'te açılmıştır. 1860'ta açılan ve dünya ölçeğinde yaygınlaşacak olan alliance israélite universelle okulları böyle bir geçmiş üzerine oluşturulur.

    bu okullardan önce, 1850'lerde italyan kökenli yahudi işadamlarının bütün bir akdeniz bölgesindeki girişimleri söz konusudur. bunlara istanbul'da ve selanik'te 'frankolar' dendiği söylenir. bu işadamlarından en etkin olanı abraham camondo, başkanlığını yaptığı bir komite ile 1854'te hasköy'de ibranice, türkçe ve fransızca eğitim veren bir okul açar. açar ama hahamlar günah olduğu gerekçesiyle fransızcaya karşı çıkar ve camondo'yu afaroz ederler.

    yine haskalah öğretileri doğrultusunda 1857'de selanik'te açılan bir okul tepkiler üzerine 1861'de kapatılırken, edirne'de açılan okul da dini muhalefet yüzünden aynı akıbete uğrar.

    bu arada 1856 ıslahat fermanı, yahudilerin laik eğitim alabilmelerinde ön açıcı olur. bu ferman kapsamında 1865'te yahudi milletinin nizamnamesi çıkarılır. bu nizamnameye göre oluşturulan umumi mecliste 20 haham yer alırken, 60 üye avam arasından seçilir. bu sayede eğitim işlerinde dini kesimin ağırlığı önemli ölçüde azalmış olur.

    alliance israélite universelle'in kuruluşunu takip eden yıllarda söz konusu okullar zincirinden olmak üzere diğer yerlerde olduğu gibi imparatorluk sınırları içinde de birçok okul açılır. açılan ilk okullar edirne ve filistin'dedir, daha sonra selanik, izmir, hasköy, balat, galata, hayfa, yafa ve tiberia'da erkek ve kız okulları açılacaktır. okullardaki eğitim dili fransızcadır ve laik bir çizgide eğitim verilir. 19. yüzyılın sonunda imparatorluk bünyesindeki alliance okullarının sayısı 50'yi aşmış vaziyettedir.

    öte yandan elbette taassup her an devrededir. mesela 1894'te hasköy'deki 'şule-i maarif' adlı alliance okulunda hahamlığa hazırlık olmak üzere iki sınıf eklenmek istendiğinde ruhban kesim buna ancak belli şartlarda olur verir: haham sınıflarında türkçe okutulacak, kâfir dili olan fransızca okutulmayacak, haham adayları sıralarda değil geleneksel kanapelerde oturacak ve sınıflar soba ile değil mangal ile ısıtılacaktır...
  • zararlı cemiyetler arasında sayılması oldukça hatalı. osmanlı devleti içerisinde kurulmadı birinci dünya savaşında sonra kurulmadı, hedeflediği topraklar çoktan osmanlı egemenliğinden çıkmıştı. osmanlı devleti içerisinde zararlı faaliyeti varsa da bulamadım.
  • mütareke dönemi zararlı cemiyetlerindendir, zararlı olması osmanlı devleti'ne karşı yaptığı faaliyetlerden değil milli mücadeleye karşı olmasından gelir. toprak talebinden ziyade faaliyetleri ticari ayrıcalık ve egemenlik üzerinedir.
hesabın var mı? giriş yap