panoptikon

• jeremy bentham'in tasarladigi ve hicbir zaman gercek hayata gecirilememis olan hapishane projesi. sekizgen biciminde bolmelerden olusan bir binadir ve tam ortasinda bir gozetleme kulesi vardir (yani oyle tasarlanmistir) kuleden butun hucreler gorulmekte ama hucrelerden kuledekiler gorulmemektedir. amac, mahkumlarin her daim izlendikleri fikrine kapilmalaridir- kulede kimse olmasa bile. michel foucault,panoptikon fikrinin modern guc kavraminin babasi oldugunu dusunur. izlenmese bile izlendigini, ya da her an izlenebilecegini dusunen birey kendi kendine bir oto kontrol mekanizmasi gelistirir ve kendini denetlemeye baslar.
• "nezaret altinda tutulan bir kisiyi her an ve her yonden gorunur kilan, onun yasamindaki en ufak bir olayi,degisimi, hareketi kaydeden ve kontrol eden disiplin mekanizmasi olarak ozetleyebilecegimiz panoptisizm, foucaultun benthamin panopticon adli mimari tasarisindan hareketle modern hapishane sisteminin dogusunu anlatirken gundeme getirdigi bir kavram."
  alinti: asli gur
• jeremy bentham tarafindan tasarlanmis bir hapishane tasarimi. bu tasarima göre bütün mahkümler cam bir mimarinin icerisindedirler. ve disariyi görememektedirler, ancak cam mimarinin disindaki gardiyanlar bu insanlarin her davranisini gözlemleyebilmektedir. panapticon'un en önemli özelliklerinden bir tanesi de, mahkumarin her zaman baski altinda kalmalaridir. asla takip edilip edilmediklerini bilemezler, ve her an takip edilmektedirler.
• (bkz: jeremy bentham)
  (bkz: panoptic sort)
  (bkz: oscar gandy)
• insana direk bele bir kızılderili ismini çağrıştıran,bir isim
• timothy mitchell, "mısır'ın sömürgeleştirilmesi"nde bentham'ın tasarladığı şekliyle panopticon'un ilk olarak bir yakını tarafından ruslar'ın "işgal" ettiği kafkas topraklarındaki hapishanelerde kullanıldığını söyler. yani disiplinci gözetim toplumunun ortaya çıkışı ile şark'ın şarklılaştırılması, seyirlik nesne haline getirilmesi ve değişik sergilerde garplılara teşhir edilmesi arasında ilişki vardır. bu açıdan foucault'nun teorisi garp-merkezli olmakla da eleştirilir hatta.
• kişiyi kendi kendinin gardiyanı yapar bu sistem
• (bkz: argos)
• bentham panoptikon'u istanbul gezisi esnasında galata kulesinden feyz alarak tasarlamış.
• bu yapı yüzünden,bireyler sürekli gözetimin sonucunda bir yandan iktidar ilişkisinin kendisini bireydışılaştıran öbür yandan ona maruz kalanları bireyleştiren bir kişisel olmayan iktidar ilişkisinin tuzağına düşerler.gözetimin genişlemesi ise hiyerarşi,disiplin ve modern toplum sınıflandırmaları içindeki temel gelişme sayılır.bireylerse bu gelişmenin sonucunda kişisel olmayan kurumların düzen ve denetimine hergün biraz daha fazla bağlı hale gelirler.
  (bkz: michel foucault)