bobinaj

• elektrik motorlarinin sarim isi. sarim semasina gore uygun kesitte tel kullanarak sarim yapmak gereklidir.
• elektrik makinelarinin akım taşıyan ve manyetik alan meydana getiren iletkenlerinin hazırlanması işi.
• çıraklık yıllarımda öğrenmeye çalıştığım elektrik motorları sarım işi.
  
  yanmış motorların tellerindeki yanık emaye, kablo ve vernik kokusunu unutmak mümkün mü?
• bobinaj nasıl yapılır;
  
  1. öncelikle motorun civataları sökülür. segmanları ve güvenlik milleri çıkarılır. rotorun kapaktan ayrılması sağlanır. bu işlem için bazen çektirme kullanmak da gerekebilir. içindeki hareket eden uzun mil (rotor) çıkarılır. klemens kapağı açılıp buradaki somunlar sökülür ve klemens bağlantısının yıldız veya üçgen olup olmadığına bakılır. (bazı özel motorlarda bu iki bağlantı bir arada olabilir). büyük olan ana gövdesi (stator) dik bir konumda tezgaha koyulur. (sökme işlemi)
  
  2. daha sonra statorun üstte kalan bobinlerinin bağlantı tipi kontrol edilir. ayrıca bobinlerin kaç sıra telden oluştuğu tespit edilir. paralel veya seri bağlantılı olduğu belirlenen bobinler, statorun bittiği hizadan bir keski vasıtasıyla kesilir ve bobinler geri dönüşüme atılır. (kesme işlemi)
  
  3. stator tezgah üzerinde alt-üst edilir ve diğer yüzü çevrilir. burada bobinleri birarada tutan keten bağlar varsa bu bağlar önce kesilir. ardından her bir bobin öbeği levye aracılığıyla statordan kanırtılarak çıkarılır. işlem tüm bobinler statordan çıkarılana kadar devam eder. bu aşamada bir kanal içinde kaç sıra bobin olduğu da sayılır. öte yandan bir bobin öbeğinin iki kısmı arasındaki stator adeti de sayılır. (boşaltma işlemi)
  
  4. statorun kanalları ile teller arasında plastikten yapılan ince bir folyo vardır. bunlar eğer statorun içinde kalmışsa pense ile çıkarılır. ağır yanık motorlarda bu kısım da eridiği için bazen testere laması veya alevle yakarak da kanallar folyodan temizlenir. daha sonra kanallara basınçlı hava vererek, bazen de su ile yıkayarak kanallar tamamen temizlenir. bu aşamada statorun kanallarının uzunluğu da ölçülür. (temizleme işlemi)
  
  5. çıkarılan bobinlerden bir tanesinin üzerindeki emaye kaplama bir maket bıçağı vasıtası ile veya özel soyma makinesiyle soyulur ve saf bakır telin kalınlığı bir mikrometre aracılığıyla ölçülür. sonrasında depodaki makaralar arasından bu kalınlıktaki tellerin bulunduğu makaralar bobin sarma makinesine getirilir. ikinci aşamada bobin öbeklerinin kaç telden olduğu belirlenmişti. bu adette makaralar yanyana konulur ve uçları aynı hizaya getirilip bobin sarma makinesine sabitlenir. üçüncü aşamada bir bobin öbeğinde kaç sıra olduğu sayılmıştı. bir kanalda bulunan bobin tellerinin adetinin, makara sayısına bölümü ile bobin sarma makinesinin kaç tur bobin sayacağı hesaplanır. örneğin 2'li teller ile bir stator kanalına 72 bobin yerleştirilmişse, bobin sarma makinesi, 2 makaradan gelen teli 36 tur sarmalı ki, kanallardaki bobin miktarı aynı olsun. bobin sarma makinesinde örgü örerken annelerin bizlere verdiği yumağı kollarımızla tutarkenki gibi iki ayrı kısım vardır. bu iki kısmın arasındaki mesafe de, dördüncü aşamada ölçtüğümüz kadar olmalıdır. sarılan bobinler 0 şeklinde olur ve strator sayısının yarısı kadar 0 şeklinde bobin öbeği sarılır. bobin öbeği bobin sarma makinesinden çıkarılır ve iki ucundaki bobinler ayrılmasın diye kağıt bantla bağlarak motor sarma tezgahına nakledilir. (bobin sarma işlemi)
  
  6. temizlenmiş stratorun kanalları içine strator boyu kadar izolasyon maddesi (bu zıkkımın da adını unuttum, yazamıyorum bak şimdi) konulur. sarılmış bobinler üçüncü aşamadaki bobin öbekleri arasındaki stator kanalı adetiyle ayno olacak şekilde yerleştirilir. sonrasında bobinlerin üstleri de aynı izolasyon malzemesiyle kaplanır. büyük motorlarda bu üstteki izolasyon malzemesinin strator kanalından çıkmasını engellemek için kanal boyunca fiber çıtalar da yerleştirilir. iki ayrı bobin öbeğinin de birbirlerine yaslanan (stator dışındaki) kısımları arasına yine izolasyon folyolarından konulur. tüm bobin öbekleri tüm stator kanallarını doldurduktan sonra stator tezgah üzerine dik yatırılır. bobin uçlarına birer makaron geçirilir ve bobin öbeklerinin başlangıç ve bitiş uçları birbirlerine bağlanır. buradaki bağlama işlemi ikinci aşamada tespit edildiği gibi seri ise seri, paralel ise paralel olmalıdır. bir meger ile motora düşük voltajda elektrik verilerek bobinlerde veya bağlantıda sorun olup olmadığı kontrol edilir. sorun yoksa birbirlerine bağlanan bobin telleri uçları daha sonra lehimlenir ve oksijen ile uçları yuvarlanana kadar eritilir. eritme işleminden sonra makaron bu bağlantı noktasının üzerine çekilir ve makaronun üzeri isteğe bağlı olarak bir de kağıt bant ile sarılarak sabitlenir. bu bağlantı kısımları ile stator dışında kalan bobin öbekleri ortalama bir parmak genişliğindeki keten bantlar ile sarmalanır. her iki stator kanalı arasından geçirilen bu keten şeritler ile bobinlerin sıkı sıkı bir arada durması sağlanır. bu aşamada statorun dışında kalan bobin öbeklerinin sıkı sıkı durması, rotora sürtmemesi, ve statorun iç çeperlerine değmemesi için kauçuk yüzeyli bir çekiç vasıtasıyla vurularak şekil verilir. keten şeritler ile iki taraftaki bobinlerin kaplanma işlemi tamamlandıktan sonra ilk ve son bobin telleri statorun dışında klemens kapağına açılan kanaldan dışarı çıkarılır. (sarma işlemi)
  
  7. sarma işlemi tamamlanan motorun dayanıklılığının artırılması için vernik sehpasına götürülüp verniklenir. dik bir şekilde sehpaya yatırılan motorun bir tarafından vernik dökülür. bu vernik kanallardan diğer tarafa da biraz geçer. fakat daima motorun diğer tarafının da verniklenmesi için alt-üst edilir ve öbür tarafından da vernik dökülerek tüm bobinlerin vernikle kaplanması sağlanır. burada dikkat edilecek nokta statorun iç çeperlerine verniğin bulaşmamış olmasıdır. vernik daha kurumadan statorun içi bir bez ile silinmelidir. küçük motorlar bir gün vernik sehpasında bekletilerek kuruyabilirken, büyük motorların kuruma süresi uzun olduğu için hem motorun teslimat süresini kısaltmak için (çünkü büyük motorların arızalanması fabrikaların üretim hatlarını durmasına neden olur) hem de verniğin daha iyi etki etmesini sağlamak için sanayi tipi fırınlarca kurutulur. (vernikleme ve kurutma işlemi)
  
  8. fırından veya vernik sehpasından alınan motor tekrar tezgaha konulur ve fazla vernik bombeleri temizlenir. statorun iç yüzeyi de yuvarlak başlı tel bir fırça matkapa takılarak fırçalanır. böylece hem statorun iç yüzeyi vernikten tamamen temizlenir hem de daha pürüzsüz bir yüzey elde edilerek rotorun rahat dönmesi sağlanır. sonrasında klemens kapağına motorun içinden gelen tellerin monte edilmesi aşaması yapılmalıdır. bu aşamada tellere önce birer makaron geçirilir ardından klemense bağlanacak kadar pay bırakılır ve tel fazlalığı kesilir. tellerin uç noktalarına klemensin civatalarına geçebilecek şekilde pabuçlar takılır ve pabuç bağları iyice sıkılır. hatta orta ve büyük boy motorlar daha yüksek titreşim ile çalıştığından pabuçlardan tellerin sıyrılmaması için pabuç ile bobinler lehimlenir. ve böylece motorun içi ile yapılacak tüm işlemler tamamlanmış olur. (son temizlik ve hazırlık işlemi)
  
  9. motorun eğer rotorunda bir arıza varsa bu işlemler esnasında rotorda aynı şekilde sökülür ve tekrardan sarılır. fakat çoğu zaman rotor sağlam olduğu için sadece temizlenerek montaj tezgahına getirilir. rotorun iki ucundaki rulmanlar kontrol edilir ve rahat dönüp dönmediğine bakılır. burada bazen motorların kapakları veya pervaneleri kırılmış ya da zarar görmüş olabilir. özellikle motor kapaklarının kulakçıklarında sıkça kırılmalar görülür. kullanılmayacak türden parçalar değiştirilir. hatta bazen özel üretim motor kapakları türkiyede bulunamadığından döküm firmalarınca demirden kapak dökümü siparişi verilir. kapağın orijinal kalıbına göre yapılan parça monte edilmesi için tezgaha getirilir. arka kapağın iç yüzeyinde bulunan kömürler ve kömür ekipmanları kontrol edilir ve genelde değiştirilmesi gerekir. motor artık toplanmaya başlanır. değişmesi gereken civatalar, saplamalar değiştirilir, parçalar temizlenir ve bir araya getirilir. klemens kapağına geçilir ve pabuçlar klemense takılır. daha sonra köprü adı verilen çift delikli uzun pullar ile yıldız veya seri olarak bağlantı kurulur ve çift somun ile sabitlenir. sonrasında sökülen segmanlar ve güvenlik milleri tekrardan monte edilir. ve bu haliyle motor çalışmaya hazırdır. (toplama işlemi)
  
  10. motor müşteriye teslim edilmeden önce teste götürülür. burada klemens kapağındaki bağlantı kablolarına veya civatalara (çalışma voltajına göre) 220 veya 360 volt verilerek motor test edilir. eğer rotor hiç kıpırdamıyorsa dört neden olabilir. ya bobinler birbirlerine seri veya paralel bağlanırken hata yapılmıştır, ya klemens kapağındaki yıldız veya üçgen bağlantı yanlış yapılmıştır, ya rulmanlar arızalıdır ve çalışmıyordur, ya da rotor statora değdiği için dönmüyordur. bu sıkıntılar varsa düzeltilmesi gerekir. eğer rotor dönüyorsa testin ikinci aşamasına geçilir ve motor sesi dinlenir, bir sürtünme sesi veya anormal bir yüksek ses varsa bunun nedeni araştırılır. sonraki test amper kontrolüdür. motorun klemens kapağındaki tellerden geçen akım halka ampermetre ile ölçülür. bu amper değerinin motorun fabrika çıkışı amper değerleri ile aynı olup olmadığı kontrol edilir. bazı büyük bobinaj atölyelerinde lazerle motorun devir sayısı da ölçülür ve normal değerde olup olmadığına da bakılır. devirde de sorun yoksa test tamamdır. (test işlemi)
  
  11. artık test için takılan elektrik kabloları motordan ayrılır ve klemens kapağı da takılır. cihazın üzerine yapılan işlemlere dair bir rapor ile fatura takılarak teslime hazır halde teslimat bölümüne nakledilir. (teslimata hazırlama)
  
  o kadar detaylı anlattım ki, bir bobinaj atölyesi sadece bu yukarıdaki bilgiler ile bile çalışabilir :) tüm bu bilgiler 4 sene bobinajcıda çalışmayla edinilmiştir. yani copy paste değil, ağır bir el emeği göz nurudur; hele ki çalışma ortamının pisliği de düşünüldüğünde.
  
  ha üşenmedim bu kadar yazdım, ama kim okur bilmiyorum :)