gerekmek

• bir maddeye veya cabaya ihtiyac hissetme durumu.
• (bkz: gerekirse/@ibisile)
  (bkz: gereksinim/@ibisile), gereksinmek, gereksinme, gerekseme
  (bkz: gereklilik), gereksizlik, gerekli
  (bkz: gerek/@ibisile), bana ne gerek sütlü börek
  (bkz: gereç), gereği
  (bkz: gerek yok), gereği yok, ne gerek var
  (bkz: gereği düşünüldü/@ibisile)
  (bkz: gerekircilik)
  (bkz: olsa gerek)
  (bkz: uygun olmak)
  (bkz: iktiza etmek)
• eski türkçede "kergek (bol-)" şeklinde bir sözcük var. kergek bolmak, "ölmek" anlamında kullanılıyor. bir tür hüsn-ü tabir. orhun'da sık sık karşınıza çıkar.
  
  şimdi bu sözcüğün bugünkü torunu, "gerek". bir şeyin gerekmesi ifadesindeki gerek.
  
  sözcüğün kökenine dair ihtilaflar var. yaygın kanı, "kergek"in ilk anlamının "eksik olmak" olduğu yönünde. dlt'de "kergemek" var, bir şeyin yaraşması anlamında.
  
  bu yüzden, şimdi baktım, birçok araştırmacı "ölüm" ifadesinin "gerekmek, farz olmak" anlamıyla olduğunu söylemiş.
  
  fakat başta ercilasun olmak üzere diğerleri karşı çıkıyor. "kergek" bir kuş adı. ölüm ve uçmak ilişkisi eski türk dini'nde çok belirgin. üstelik "kergek boldu" ifadesinin geçtiği yerler (költigin özi ança kergek boldu) cümle yapısı itibariyle "farz oldu" olarak okunamaz.
  
  demek bu ifadenin "gerekmek" ile, yani "farz oldu" anlamıyla alakasını kurmak yanlış olur. çünkü açıkça uçmak ile ilintili bir kavramda bir kuş adının kullanılıyor olması daha makul. üstelik, ilerleyen yıllarda başka kuş adları da aynı şekilde kullanılıyor.
  
  pekala şöyle baksak: kergemek ilk etapta eksik olmak, sonraları yaraşmak, en son gerekmek ile hiç alakalı olmayan bir anlama geliyordu.
  
  nişanyan doğru bir şekilde gerekmek ile kez- kökünü ilişkilendiriyor. eski türkçede z-r ilişkisi malum.
  
  buradan bakınca, şöyle bir teori ileri sürülebilir:
  
  kergek'teki ker-, kez- ile aynı köktür, didiklemek, oymak anlamında. kergek de didikleyen bir kuştur. adı bu yüzden kergektir.
  
  kuşların kutsal olduğu, ruhun "donu" olduğu türk dini, bu yüzden ölüm yerine kuşlu ifade kullanmış.
  
  ölüm, aynı zamanda eksilmek, aramızdan ayrılmak olduğu için, kergek bolmak "eksilmek" anlamında kullanılır olmuş. bu eksik oluş anlamı, diğer dillerde de görüldüğü üzere, eksiğin tamamlanmasına duyulan ihtiyacı, yani "gerekmek" sözcüğünü yaratmış.
  
  tabii bu alanda kesin yargılara varmak imkansız gibidir, ancak bu yoruma bir pay vermek lazım bence.
  
  üstelik eski bir türk inanışının dili nasıl etkilediğine dair hep verdiğim "ay tutulması" örneğinden daha güzel bence.
  
  hülasa, mitolojinin dil ve düşünce üzerine yansımasında sık verdiğim malum "neden ay kararması değil de tutulması?" başlıklı örneğin sıktığını düşündüm. yeni örnek ararken bu kergek ifadesine aklım gitti. biraz kergeyince ortaya bu çıktı.
  
  zihnimden bir kesit, öylesine :)
  
  https://www.tamgaturk.com/…alak-gerekmek-17048.html