şeref han ^*

• 1220 - 1650 yılları arasında bitlis’ te hüküm sürmüş olan şerefhanlar sülalesinin bir mensubudur.
  1543 yılında doğan emir şeref han’ın babası emir şemsettin, annesi ise türkmen olup tokat bayındırlı diye bilinen emir han musullu bin külabi bey bin emir bey’in kızıdır. babası emir iii. şeref, osmanlı’ya karşı geldiğinden iran’a kaçarak şah tahmasb’a sığınmıştır.
  
  şeref han, iran şahı tahmasb tarafından, nahcivan valiliği'ne gönderilmiştir. oradan iii. murad’a mektup yazarak osmanlı’ya bağlılığını bildiren şeref han, sultan iii. murad tarafından hediyeler gönderilerek bitlis beyliği'ne atanmıştır. 1604 yılında bitlis’te vefat etmiştir. mezarları bitlis’te, şerefiye külliyesinin avlusundaki türbenin içindedir.
  şerefname’nin yazarıdır. şeref han’ın 60 yaşında ve 1597 tarihinde tamamladığı bu eser farsça olup doğu anadolu’nun tarihi, beylikleri, soy kütükleri, bitlis beyleri ve vuku bulan olayları anlatmaktadır. bu eser, farsça’nın dışında türkçe, ingilizce, arapça ve rusça’ya tercüme edilmiştir. yazdığı bu eseri “eğri fatihi” olarak anılan sultan iii. mehmed’e ithaf etmiştir.
• meşhur kürt beylerindendir. bitlis osmanlılar tarafından alındığından, irana kaçmış ve orada aşiretinin reisi olarak oturmuştur. safavileri in saliyan ve mahmudabad sancakbeyi (1558-68) oldu 8 ay şirvanda oturup 1576 da safavilerin kürdistan ve luristan beylerbeyisi olup şahdan han ünvanı aldı. sonra nahçıvan sancak beyliği yaptı. 1578 de osmanlı hizmetine girerek 1597 ye kadar osmanlının muş dahil bitlis sancak beyi oldu fakat han ünvanı kullanılmasına izin verilmedi sonra beylikten alındı yerine oğlu getirildi. (bkz: ebu'l-meâlî şemsüddin bey)
• babasına iltica ve yaşam hakkı veren safaviyye'yi, bitlis ve muş'un yarısı için satmıştır.
• şirvan, revan ve azerbaycan’daki osmanlı seferlerinde görev aldı. hizmetlerinden dolayı bitlis’in yanı sıra muş nahiyesinin idaresi de ona verildi. 990 (1582) yılı ilkbaharında istanbul’a giderek ııı. murad’ın huzuruna çıktı. 18 rebîülevvel 1001’de (23 aralık 1592) bitlis, adilcevaz, van ve muş sancaklarına, 1.415.372 akçe gibi oldukça yüksek bir has geliriyle ocaklık statüsünde mutasarrıf olduğu anlaşılmaktadır (afyoncu, xxvı/30 [2005], s. 111-112). şeref han, bitlis ve çevresinin idaresini 29 zilhicce 1005’te (13 ağustos 1597) oğlu şemseddin bey’e bıraktı. ardından şerefnâme’yi kaleme aldı ve bitlis’te vefat etti. şiir ve edebiyata ilgi duyan, âdil, dindar ve hayır sever bir kişi olarak tanınan şeref han 999’da (1591) bitlis’teki gökmeydan’da bir medrese yaptırmıştır (şerefnâme, ı, 347).
  
  şeref han ııı. mehmed’e ithaf ettiği farsça şerefnâme adlı eseriyle tanınır. nisbeten sade bir dille kaleme alınan eser bir mukaddime, dört bölüm (sahîfe) ve bir hâtimeden oluşmaktadır. kürt boylarının neseplerinin zikredildiği mukaddimenin ardından ı. ciltte kürt boyları ve yerel hâkimlerinin tarihine, bu arada şeref han’ın kendi biyografisine, ıı. ciltte 689’dan (1290) itibaren 1005 (1597) yılına kadar osmanlı sultanları ile onlara çağdaş olan iran ve turan hükümdarlarının tarihine yer verilmiştir. şerefnâme, kürt boylarının siyasî tarihinin yanı sıra kabile yapılarının ve boylar arasındaki ilişkilerin de bir tasvirini yapar. bu bakımdan eser doğu anadolu ve batı iran’ın xvı. yüzyıl siyasal, sosyal, dinî ve kültürel tarihi için en önemli kaynaklardan biridir.
  
  pek çok yazması günümüze ulaşan şerefnâme’nin 29 zilhicce 1005 (13 ağustos 1597) tarihli müellif nüshası oxford üniversitesi bodleian kütüphanesi’nde bulunmaktadır (elliot, nr. 332). 5 cemâziyelevvel 1015 (8 eylül 1606) tarihinde istinsah edilen ve müellif tarafından okunup düzeltilen bir nüshası yine aynı kütüphanede (elliot, nr. 331) kayıtlıdır. eserin istanbul kütüphanelerindeki en eski yazmaları, bilinmeyen bir müstensih tarafından 1034’te (1625) istinsah edilen süleymaniye kütüphanesi hâlet efendi (nr. 584) ve 1036’da (1027) muhammed b. muhammed el-halebî (ibn azgâr) tarafından istinsah edilen lala ismâil efendi (nr. 357) nüshalarıdır. istanbul üniversitesi kütüphanesi’nde daha geç tarihlerde istinsah edilen üç nüshası daha vardır (fy, nr. 23, 223, 224). şerefnâme’yi saint petersburg nüshasına dayanarak ilk defa wolkow bilim dünyasına tanıtmış (ja, vııı [1826], s. 291-298), ardından eser v. velyaminov-zernov (vladimir vélïaminof-zernof) tarafından iki cilt halinde yayımlanmıştır (saint petersburg 1860-1862). muhammed abbâsî bu baskıyı esas alıp eseri mukaddime, ekler ve fihristler ilâvesiyle yeniden neşretmiştir (tahran 1343 hş./1965, 1347 hş./1968).
  
  şerefnâme pek çok dile tercüme edilmiştir. eserden seçilen bazı metinleri heinrich alfred barb almanca’ya çevirmiş (sitzungsberichte der akademie der wissenschaften in wien, phil.-hist. classe, x [wien 1853], s. 258-276; xxıı [1857], s. 3-28; xxvııı [1958], s. 3-54; xxx/1 [1859]; xxxıı [1859], s. 145-250), eserin tamamını françois bernard charmoy fransızca’ya (chèref-nâmeh ou fastes de la nation kourde par chèrefou’ddîne, ı-ıı, saint petersburg 1868-1875), muhammed cemîlbendî rûzbeyânî (bağdat 1372/1953) ve muhammed ali avnî - yahyâ el-haşşâb (ı-ıı, kahire 1958-1962) arapça’ya, e. ı. vasil’eva rusça’ya (moskva 1967) ve şerefkendî-hejâr kürtçe’ye (tahran 1391/1972) çevirmiştir. eser, müellifin torununun oğlu emîr şeref han b. abdal han’ın isteğiyle 1078’de (1667-68) mehmed bey b. ahmed bey mirza tarafından asıl metne oldukça sadık kalınarak ve eğil beyi emîr mustafa’nın isteğiyle 1092’de (1681) şem‘î tarafından kısaltılarak iki küçük ilâve ile birlikte türkçe’ye çevrilmiştir. süleyman savcı’nın yaptığı iki ciltlik tercüme ise diyarbakır il halk kütüphanesi’nde bulunmaktadır (nr. 2605). şerefnâme’yi muhammed ali avnî ve yahyâ el-haşşâb’ın arapça çevirisinden mehmet emin bozarslan şerefnâme, kürt tarihi ve şerefnâme, osmanlı-iran tarihi adlarıyla iki ayrı kitap halinde türkçe’ye tercüme etmiştir (istanbul 1971)
  
  tdv islam ansiklopedisi - cilt: 38; sayfa: 549
  şeref han - osman gazi özgüdenli