vahdet-i mevcud ^*

• (bkz: alevilik)
• (bkz: vahdet namevcut)
• (bkz: panteizm)
• basitçe insanın tanrının yansıması olduğu söylenilen vahdet-i vücudun aksine, doğanın tanrının yansıması olduğunu ifade eden inanıştır.
  
  bu açıdan bu ikilinin panteist olanıdır, ikisi de osmanlı'da ilhad suçlaması ile takibata alınmaya sebebiyet vermekteydi.
• var olan tektir, ondan başka bir şey yoktur inancı. çoğu monoteist inanışta olduğu gibi sanılsa da, bazı monoteist inanışlardaki uzaktaki tanrı inancına karşı bir inançtır.
• var olan her şey allahtan bir parçadır. insan, nesne, doğa vs.
  
  vahdet-i mevcud > vahdet-i vücud > vahdet-i şuhud.
• fiziki/maddesel evrenin, doğanın birliği inancı.
  tabiatın tanrı oluşuna, tabiattan başka bir varlık, bir tanrı, bir gerçek bulunmayışına inanmaktır.
  
  islam tasavvufundaki vahdet-i vücut (bkz: panenteizm) yaklaşımında ise,
  tanrı yaratılmışların maddelerin/fiziksel şeylerin hiçbirine benzemez
  fiziksel dünyanın hakikatinin allah'ta olduğuna inanır.
  
  oysa vahdet-i mevcud'ta (bkz: panteizm) ise fiziki/maddesel evrenin kendisi tanrı’dır.
• batı felsefesinde bulunan panteizm anlayışının müslümanlıktaki karşılığı olarak görülen, “vücudiye” olarak da nitelendirilen ve tanrı ile kainatın birliğini savunan materyalist bir düşüncedir. vahdet-i vücud ile karıştırılan bu anlayış aslında tam da zıddıdır. vahdet-i vücud anlayışında yaratılan her şeyin yaratıcının bir parçası olduğunu ve sonunda tanrı’ya döneceğini savunur. vahdet-i mevcud anlayışında ise evren tanrıdır. yani evreni oluşturan tüm varlıkların toplamına tanrı denir, varolan her şey tanrıdır. vahdet-i mevcud anlayışı tanrıyı evrenle sınırlandırarak, evrenin sonsuz olduğunu söyleyerek bir nevi fiziksel dünya lehine tanrının varlığını reddeder ve bu sebeple ulema tarafından sapkınlık olarak tanımlanmıştır. vahdet-i mevcud anlayışının köklerinde anadolu islamlaşma sürecindeki türkmen kültürünün ve sözlü aktarıma dayalı eski inanç sistemlerinin etkileri görülebilmektedir.
• allah ile evrenin birliğini savunan maddeci düşünce. vücudiye de denilen vahdet-i mevcud, batı felsefesindeki materyalist panteizmin islâm dünyasındaki yansımasıdır.
  vahdet-i mevcud düşüncesi, islâm tasavvufundaki vahdet-i vücud anlayışının tam karşısında yer alır.
• tengri inancı-yaşayışı. karşılığı budur.
  tengri söz kökeni ile döngü-denge söz kökeni birdir.
  evren, döngünün(lerin) yapısıdır. bireyselleştirerek yada kişiselleştirerek yani tanrı diyerek allah’a dönüştürmemiz bu en eski düşünceyi değiştiremiyor.
  panteizmin ortaya çıkmasını da, türklerin tarikatlara ayrılarak çeşitli görüşler ile arayışlara girmesini de bu anlayış-inanç-düşünce-yaşayış sağlamıştır.
  büyük olasılıkla, islam dininin içinde saklanarak yaşamaya çalıştı, (zorunlu olarak)
  saklanmasına da vahdet-i vücûd anlayışı yardımcı oldu.
  bu anlayış-inanç-düşünce-yaşayış olgularından, bugün ben deistim diyenler bile beslenmeye devam ediyor.
  büyük bir toplumun yapıtaşı olan öz inancı, panteizmin çeyreği kadar araştırılıp konuşulmuyor. sanırım saklandığından daha çok saklanılıyor da.