gördüğüne inanma

• bir uyarı.
  
  inanmanın insan olmakta bir yeri olmadığına dair. anlamaktır insan yapan, en azından denemektir. ve inanmamaktır.
  
  (bkz: her şeyin şarkısı)
• (bkz: kör düğüme inanma)
• (bkz: ulus baker)
  (bkz: bandista)
  (bkz: her şeyin şarkısı)
• `küçük prens`i büyüklerin niçin tekrar tekrar okuması gerektiğinin özeti olan cümle.
• (bkz: deepfake)
• gözlerim bozuldukça bu sözlerin doğruluğuna daha çok şahit oluyorum. beyin yarım gördüğü her şeyi tamamlama isteği duyuyor. bütün bilinmezler içinden aşinayı seçiyor. aşık veli yazısını zihnim aşık veysel diye okuyor, şehriyar yazılı tabelayı şehrazad diye okuyorum. neden sonra farkettiğimde uyarıyorum kendimi, gördüğüne inanma.
• duyduklarına inanma, gördüğünün ise yarısina inan.
• ancak en cahil insanların hala değer verdiği eylem. bilakis inanmakta en çok dikkat edilesidir gördüğümüz şey/eylem.
• algı inandığındır. desteksiz inanmak zarar ettirir.
  rakibin seni yanlışa inandırarak öne geçmek, sen zarar kendisi kar etsin ister.
  buna algı yönetimi (inandırmaca, aldatmaca, kandırmaca) denir
  - algı yönetimi deep fake veya ustaca kırpılıp düzenlenmis video ile yapılabilir. ona çare bilen varsa yazsın.
  - algı yönetimi (aldatmaca) görüntüyle (yanlış resim göstererek) yapılabilir. çaresi resmin doğru yer ve zamanda çekilmiş olduğundan emin olmaktır. bir yöntem: resme sağ tıklayıp "resmi aç" seçince çıkan resmin google görsel arama sayfasında fotoğraf makinası ikonuna basıp, açılan adres bölgesine adresini yapıştırıp arattırmak.
  - algı yönetimi sözle (yalan haberle) yapılabilir. çaresi bağımsız başka kaynaktan teyit etmektir. en az 3 kaynak kuraldır.
  
  yalan iki türlü olur: yalan haber (bir kez) veya yanlış kural(hep)
  - yalan haber iki türlü olur, güzel türkçemiz bunların her birine kendi fiil çekim kuralı koymuştur:
  - - kendi gördüklerimiz için di-li geçmiş kullanır "oldu" deriz. yalan ise kimin yalanı olduğu bellidir
  - - kendi görmediklerimiz için miş-li geçmiş kullanır "olmuş" deriz. yalan ise kimin yalanı olduğu pek belli değildir, daha az itibar edilir.
  - yanlış kural için geniş zaman kullanır "olur" deriz. güzel ama fakir türkçemiz geniş zamanın en az 7 inanılırlık çeşidini ayırt etmez hepsini bir görür. nedir o 7?
  1- tahmin/kanı: bir kuralı zikretmek için bir tahmin, kişinin ne zannettiği yetmez gözlem daha iyidir.
  2- gözlem: bir gözlem şans eseri olabilir, çok gözlem daha iyidir.
  3- çok gözlem: bir şeyin hem olduğunu hem olmadığını gözlemleyerek olmadığı durumların da kurala uyduğunu gözlemlemek daha iyidir.
  4- geçerlilik: hatta ilgisiz, kuralın uygulanmamaması gereken durumlarda kuralın hiç etkisi olmadığını gözlemlemek daha da iyidir.
  5- tekrarlanabilirlik: bunun bir gömlek üstü bir çok benzer incelemenin sonuçlarının benzer sonuçlara varmış olmasıdır.
  6- rastlantısızlık: bunun da daha iyisi vardır, o da bu gözlemleri insanın tasarımını kendi yaptığı kontrollü bir deney süresinde toplaması ve sebep sonuç ilişkilerinin bilinmeyen faktörlerce kirlenemeyeceğini sağlama almasıdır.
  7- bağımsızlık: ispatların en iyisi bu kontrol gruplu tasarım deneylerin birbirinde bağımsız bir çok merci tarafından tekrarlanıp aynı sonuca varmış olmalarıdır.
  
  her konuda insan faktörü tam izole edilemeyebilir, insanın karıştığı aslında kural değil "karar" olan şeylerin de geçerliliği derecelere ayrılabilir.
  1.- bir meslek grubunun üzerinde anlaştığı ve karar olarak yayınladığı, bilim değil politikadir.
  2.- insanlara neler yapıp neler yapmadıklarını sorararak yapılan araştırmalar, bilim değil kültürel araştırma, kamuoyu yoklamasıdır, ve hatta seçimdir.
  3.- belli bir topluluğun neyi uygulayıp ne gibi sonuçlarla karşılaştığının verilerini sayıp inceleyen araştırmalar folklor veya halk bilimidir, sadece olası sebep önerirler, bilimsel ispat olarak görülemezler.
  4.- "meta analiz" ya da "literatür taraması" denen ve geçmişte yapılmış bir çok araştırmayı inceleyip onların verilerine dayanarak yeni bir yaklaşımın teyit veya redd edilmesi amaçlı çabalar bilimsel ispat değil, kalitesi şüpheli araştırmalarla, kalitesi iyice olan araştırmaları karmalayıp yeni ve daha bilimsel bir olguymus gibi sunmaktır. hatırlayalım benzer bir yaklaşım kredi ve borçların değerlendirilmesine uygulandığında (bkz: subprime mortgage) dünya çapında 2008-2012_küresel_ekonomik_krizine sebep olmuştu.
  5.- kesin bilimsel olan araştırmalar, araştırmacı, denekler, veya başka sebeplerden taraflı yaklaşımı eleyecek sekilde tasarlanmıştır. bu eleme çabaları şunlar olabilir
  5.1- "randomized controlled trial" metoduyla metot taraflılığının etkisini azaltma çabası olabilir
  5.2- "akran denetimi" ya da "hakem denetimi" denen "double blind review" metoduyla kişisel önyargıları elemeyi amaçlayarak doğrulama çabası olabilir
  5.3- az sayıda verinin sebep olabilecegi yanlış genellemeleri önlemek için yüksek sayıda denek şartı olabilir.
  5.4- verilere kasıtla hile karıştırılmadığından emin olabilmek için deneyin bağımsız baska mercilerce tekrar edilmiş olması şartı olabilir.