kaptan june

• benim kafadanmis gibi gorunen kadin. umarim uzun uzun yasar.
• savaş özbey'in yaptığı röportaj için:
  
  http://www.hurriyet.com.tr/…una-uzuluyorum-40573796
  
  türkiye önemli hatalar yapıyor. birçok güzel yer yok edildi. en çok buna üzülüyorum
  
  dünya jet sosyetesinin gülüydü; bıraktı; iztuzu’nda bir barakaya yerleşti. dalyanlıların ‘kaptan june’ diye hitap ettiği june haimoff, ömrünün üçte birini bu beldeye ve caretta carretta kaplumbağalarına vakfetti. 100 milyon yıllık caretta geleneğinde belki kısa bir süre. ama bizim naçiz koşuşturmamızda, o, ilham alınacak bir kaplumbağa terbiyecisi.
  
  bizden, osmanlılardan, bizans, roma, hatta eski yunan’dan çok, çok önce... afrika, güney amerika’dan henüz kopuyor; daha ortada anadolu yok. yeryüzündeki ilk arı yeni vızıldamaya başlamış, ‘çalışkan’ sıfatını hak etmesi için milyonlarca yıl daha mesai yapması gerek.
  
  sıcak yaz kumunun altındaki yavru kaplumbağalar, yumurtanın kabuğunu kırmak için kullandıkları sütdişlerini dökmüş, havanın serinlemesi için güneşin batmasını bekliyor. çünkü dünya bugünkünden bile daha sıcak; hava kararınca üçerli beşerli gruplar halinde suya koşacaklar.
  
  erkeklerin umurunda değil. çünkü bir daha asla karaya çıkmayacaklar. ege’de böyledir: sahiller hep kızlara miras... 25 yıl sonra olgunluğa erişince, dünyaya gözünü ilk açtığı bu kumsala, belki en fazla beş-on metre ötesine, bu kez kendi yavrularını emanet etmek için dönecek. günümüze kadar milyonlarca yıl sürecek caretta caretta geleneği böyle devam ettirilecek.
  
  100 milyon yıl sonra...
  
  ms 1988... anadolu platosu yükselmiş; kimler gelmiş, kimler geçmiş; roma-bizans-osmanlı kurulup yıkılmış; dünya savaşları atlatılmış; 24 ocak kararları, 12 eylül darbesi, bülent ersoy’a pembe cüzdan... başbakan turgut özal elinde kalemiyle ‘icraatın içinden’i sunuyor; türkiye dışa açılıyor.
  
  açılıp saçılmak kolay değil; bulunabilen her cennete termik santral, her koya bir otel dikilmeye çalışılıyor. adreslerden biri de... dalyan iztuzu plajı!
  
  100 milyon yıllık hikâyesini, bana inanmıyorsanız, kaplumbağalara sorun: köyceğiz gölü oluşmuş; yükselmiş; artan sularını denize doğru bırakmış. taşan sular iki dağ silsilesinin arasındaki ovayı sulamış, kendi önüne alüvyon yığıp bir delta oluşturmuş. burası o kadar verimli bir yer ki koskoca kaunos antik kentinin gelişip serpilmesine imkân tanımış, dağlara kazıdıkları anıtmezarlara bakılırsa 2000-2500 yıl önce burada nil havzasındakine benzer bir nüfus, tarım, zenginlik, mimari ve estetik ortaya çıkarmış.
  
  iztuzu’na gelince... deltanın dağılan kolları birleşip en sonunda bir boğazda düğümleniyor. boğazın üstünden sıcak ve tuzlu su içeriye, altındansa soğuk ve tatlı su denize akıyor. boğazın bir yanı dağ. diğer yanı bütün deltanın önünü tutan kumdan bir yarımada. uzunluğu dört kilometreden fazla. bir tarafı tuzlu su; ne kadar gidersen git derinleşmiyor, sıcak ve dalgalı... diğer tarafı tatlı su; dümdüz, daha serin ve iki-üç adımda derinleşiyor: işte burası iztuzu plajı.
  
  caretta caretta’lar yüz küsur milyon yıldır biliyor olabilir. ama 1988’de burayı ilk görüşte ‘yeryüzündeki en güzel yer’ ilan eden 13 yaşındaki bacaksızın, ne 30 sene sonra aynı fikirde olacağından, ne oraya bir otel yapılmak istendiğinden ne de buna karşı cansiperane mücadele eden ingiliz kadından haberi var...
  
  ms 1988....
  
  allah size 94 yıl ömür verseydi de 95’e yürüseydiniz; onu nasıl tanzim ederdiniz? ben mükemmel formülü bulmuş birini tanıyorum. 1922’de ingiltere’de doğdu. adını türkçede ‘haziran’ anlamına gelen june koyduklarına bakmayın, özbeöz kış çocuğuydu. geçmişe ve geleneğe düşkün bir oğlak burcuydu.
  
  babasının işi gereği uganda’ya gittiler. sonradan üzerine almanca, fransızca, yunanca ve türkçe ekleyeceği ilk yabancı dilini, svahili dilini, uçsuz bucaksız savanlarda çıplak ayak koşarken öğrendi.
  
  londra’ya döndüler. dans ve müziğe ilgi duyuyordu ama geri dönen bir britanya hanımefendisi değil, hiçbir okulun kabul etmek istemediği, çatal-bıçak kullanmayan bir yarı ugandalıydı. en iyi hocalardan da ders aldı ama nafile. kimse ne dansını ne de şarkı söylemesini beğeniyordu.
  
  iki evlilik yaptı. ilki yaşlı, zengin bir adamlaydı. bitti. ikinci kocası mr. haimoff çok daha zengindi; dünya jet sosyetesinin arasına girdi. hayat bu, o da bitti.
  
  kendini denizciliğe ve denizlere verdi. 60 yaşında ilk kez türkiye’ye geldi. dalyan’daki iztuzu’na âşık oldu, kendisine bir küçük baraka inşa edip burada yaşamaya başladı.
  
  ömrünün geri kalanını geçirmek için doğru yeri tercih ettiğinin en büyük kanıtı, 100 milyon yıldır buradan şaşmayan kaplumbağalardı. barakasını yaptıktan dört sene sonra türkiye’nin dışa açıldığını ve burada bir otel yapılacağını haber aldı. doğal hayatı koruma derneği’nin o zamanki başkanı nergis yazgan’la el ele verdi; yunanistan, isviçre, ingiltere, abd ve istanbul’dan büyük bir kampanya başlattı. turgut özal’la bile görüştü. yıllar süren kampanya sonuç aldı, iztuzu’nu sit alanı ilan ettirdi.
  
  günümüz türkiye’si...
  
  ms 2017... o bugün artık dalyan’ın simgesi, beldede onu tanımayan kimse yok. türk vatandaşı oldu, belediye de evinin olduğu sokağa onun adını verdi. ‘barış krallığı’ dediği evinde hâlâ kedi ve köpekleriyle birlikte yaşıyor.
  
  geçenlerde iztuzu plajı’ndaki ikonik barakasında hem de dalyan merkezde ‘barış krallığı’ dediği ve kedi-köpekleriyle yaşadığı evinde birlikte vakit geçirdik.
  
  yüzündeki çizgiler güzel yaşanmış, izanlı pay edilmiş, mutlu olunmuş bir hayatın ipuçları gibi. sanki 100 milyon yıl öncesini bilen, bundan sonrasına ışık tutan kadim bir harita... 94’lük gözleri güldüğünde hâlâ iklim değişiyor. geçmişe saygılı bu oğlak’tan geleceğe dair alacağımız çok ders var.
  
  yolunuz dalyan’a düşerse bir “merhaba” deyin, gülümseyin, dinleyin. bakalım bu asırlık çınardan istiklalinize dair işitecek neyiniz var...
  
  sirk hayvanlarına döndüler
  
  ? artık sürekli dalyan’da kalan kaplumbağalar var.
  
  - bu çok kötü. gitmeliler. hepsi göç etmeli. yoksa nehirde ölürler. yedi-sekiz yıl önce turistlere gösterebilmek için kaplumbağalara yemek vermeye başladılar ve onları sirk hayvanlarına döndürdüler. artık ekmek, tavuk hatta kemik yemeye bile alıştılar.
  
  ? insanları ısırmaya başladıklarını duyuyoruz...
  
  - bu yüzden. suyun altında bir insan eli, ayağı gördüklerinde yine yemek verileceğini düşünüyorlar. bunun için de ısırıyorlar.
  
  dünyanın bütün lüksünü görmüştüm ama böyle bir yer hiç görmemiştim
  
  ? biri erken, iki evlilik... kendinizi ‘aşk kadını’ olarak tanımlar mısınız?
  
  - bilmem, evet. tabii neden olmasın?
  
  ? türkiye’de âşık olmadınız mı hiç?
  
  - burada romantizm yaşamadım. artık 60 yaşıma gelmiştim. dünyanın bütün lüksünü görmüştüm. ama böyle bir yer hiç görmemiştim. plajda göçebeler gibi
  yaşıyorduk. bana dünyanın en romantik şeyi gibi geliyordu bu.
  
  ? aradan 33 sene geçti. en çok neleri özlüyorsunuz?
  
  - insanlar... sahillerin o güzelliği... böyle harap edilmemişti henüz. her şey çok doğaldı. türkiye önemli hatalar yapıyor. en çok da mimaride. çirkin yerleşimler kuruluyor, her yer betonlaşıyor. birçok güzel yer yok edildi. ben geleneksel bir insanım.
  tarihe, geçmişe saygı duyarım. en çok buna üzülüyorum.
• halen iztuzu plajında bulunan barakasında yaşayan 97 yaşındaki kaplumbağa severdir. türkiye’de bulunan ingilizler arasında en fazla fotoğraf çektirilen kişi olduğu düşünülmektedir.
  
  gemisinde sorulan “where is captain june?” sorusuna, “ıt’s me” cevabını vermektedir. herkesin kaptan olarak bir erkek beklediğini söyleyen kaptan june, kadınların da kaptan olabileceğini ve hatta ingiltere’de kadın kaptanların sayısının çok fazla olduğunu söylemektedir.
  
  motor pervanelerinin kaplumbağaları yaralayarak zarar vermektedir. kaptan june ise tasarladığı korumalı pervaneyi ücretsiz olarak vermektedir.
  
  kaptan june’un barakasının on metre ilerisinde deniz kaplumbağaları müzesinde yaralı ve hasta kaplumbağalar tedavi ve rehabilite edilmektedir. (bkz: dekamer)
• (bkz: june haimoff)
• yıllar evvel dalyan'a gidene kadar kendisini hiç duymamıştım. oradaki birisi gezilecek yerleri anlatırken kendisinden de bahsedip plajdaki evine ve kaplumbağa hastanesine gidebileceğimi söylemişti. evi ve hastane iztuzu plajı'nın diğer ucunda, yan yanaydı. iztuzu'na gittiğimde önce hastaneyi gezip kaplumbağlara bakmış, sonrasında da evine uğramıştım. balkonda bir başka kadınla oturuyordu. 90'larında, zarif, güler yüzlü biriydi. evi de renk ve dekor olarak oldukça iyi bir zevkle donatılmıştı. mavi renk baskındı diye hatırlıyorum. kısaca konuştuktan sonra kitabını almıştım.
  
  kitabını okurken anladım ki epey güçlü bir kadınmış. her şeyi tek başına başlatmış. sonrasında birçok şeyde bazen tek başına, bazen arkadaşlarıyla hiç durmadan mücadele etmiş. ülkenin, insanların hem iyi hem kötü yönlerini görse de yılmamış. aralarda düşüncelerini anlattığında çocuksu, saf bir yanı olduğu anlaşılıyor. yaptığı çalışmaların nasıl duyulduğunu, kaplumbağa hastanesinin bugünkü halini düşününce sıfırdan ne yollar kat etmiş, insan düşünüyor ve hayret ediyor. örnek alınacak, dersler çıkarılacak bir hayat.
  
  bu şekilde bile olsa iyi ki tanımışım kendisini.
• bu yaz nasip olursa çok tanışmak istediğim kişi
• hayatı film ya da kitap olması gereken kadın. keşke yazma yeteneğim olsa da kadının hayatını yazsam. gelecek nesillere örnek olmalı kaptan june’un doğa sevgisi ve mücadelesi.
• ölüm haberini buraya yazmak bana düştü demek ki...
  bu sabah hayata gözlerini yummuş, caretta carettalarımızı öksüz bırakmış koca çınar.
  türkiye'ye yeşil direnişi getiren kişi olduğunu düşünüyorum bazen. ekolojik duyarlılık daha evvelden vardı belki, ama bunda ısrarcı olmayı biz kaptan june'dan öğrendik. iztuzu'nu korumayı da doğayı savunmayı da ondan öğrendik. ben mesela ilk iztuzu savunmasına annemin karnında gitmişim.
  dalyan'ımız çok şey borçlu kendisine. nurlar içinde, huzurla yatsın çandır'da kaya mezarlarının altında.
  
  (bkz: iztuzu/@metonymics)
• kaptan june demek o haber geldi senden çok üzgünüm. çoğu türk'ten, türkiye'ye çok daha fazla faydan olduğu için çok çok teşekkürler. çocuklarına yani carettalarına artık zamanında senin sayende çıkarmayı başardığın "özel çevre koruma alanı" sayesinde kimse dokunamayacak. iztuzu senin sayende çok daha güzel bir yer.
  
  huzur içinde yat kaptan june
  
  e:imla
• güzel bir günde ölmüştür, 23 nisan gibi güzel bir günde, çocuk gibi ruha sahip biri olarak sonsuzluğa uğurlanmıştır. biz onu bu ülke için verdiği emekler için sevdik, ruhu şad olsun.