p dalgası

• büyük depremlerde, sarsıntının merkezinden direkt olarak yola çıkıp, bulunduğunuz yere ilk önce varan deprem dalgası. bunu, önce yüzeye çıkıp daha sonra yüzey dalgası şeklinde daha sonradan bulunduğunuz yere varan ve genellikle daha yıkıcı olan s dalgası takip eder .. ikisinin arasındaki süre, deprem merkezinin uzaklığıyla doğru orantılıdır.
• basınc dalgasıdır sıvıların sıkısabilme ozelligi sayesinde sıvılardan gecebilir.
• sismograf gibi kullanılan çeşitli kayıt aletlerine ilk ulaşan^* dalgadır. hızı, kabuğun o bölgedeki yapısına göre 1,5 km/sn ile 8 km/sn arasında değişir. boyuna bir dalgadır, yani tanecik hareketleri yayılma doğrultusundadır ve yıkım etkisi düşüktür.
• primary kelimesinden gelen tektonik terim.
  sarsinti dogrultusuna paralel atma dalgasi.
  sonra s dalgasi en son da yikip gececek olan "yuzey dalgasi" gelir.
  
  primary wave [sarsintiya paralel]
  secondary wave [sarsintiya dik]
  surface wave [sarsinti ile direk alakali olmayan yuzeyden yansiyarak gelen esas yikici dalga]
  
  yukaridaki sira ayni zamanda yuksekten kucuge hiz sirasidir. yani hissedilme sirasi da denebilir...
  
  $imdi genel olarak mantik $oyle:
  lise fizik derslerindeki atma konusundaki gibi. sallanti iki nokta arasinda atma $eklinde yayilir. p ve s dalgasi zaten atmanin uzerindedir. birisi daha hizli olan hareket yonune veya sarsintiya paralel dalga (p dalgasi), digeri hareket yonune dik dalga. (s dalgasi) bunlar icin genlik ve geni$lik kavramlari da vardi atma konusu dahilinde hatirlayanlar cikacaktir.
  
  ancak konu bununla kapanmiyor. deprem, tektonik hareket yeraltinda oldugu icin, bu dalga ayni zamanda yuzeye ula$ir ve yuzey bir car$afin silkelenmesi gibi silkelenir ve bu da atmadan bagimsiz bir hareket olarak arkadan takip eder. (bir car$afi iki ki$i gerip bir ucuna bozuk para koyun, diger uctan gergin car$afa vurun, once kucuk bir titreme olur, bunlar farkedemeyeceginiz cabuklukta p ve s dalgasidir, sonra deniz dalgasi gibi yuzey dalgalanmasi gelir ve parayi hareket ettirir, i$te bu yikici yuzey dalgasidir.) i$te bu "surface wave" olup, depremin sarsan yikan yuzudur. bu yuzey dalgasini da ba$ harfi s oldugu icin s dalgasi (secondary wave) ile sikca kari$tirilir.
• yukarı aşağı hareket eden dalgadır (garip oldu evet) bu yüzden deprem öncesi yerden yukarıya bişiler vuruluyormuş gibi hissedersiniz.
• kayitcilara ilk ulasan deprem dalgasidir. hizi kabugun yapisina gore 1.5 ile 8 km/sn arasinda degisir. tanecik hareketleri yayilma dogrultusundadir (boyuna dalga). yikim etkisi s dalgasina gore daha dusuktur
• yer duzlemine dik etkidikleri icin binalarda yikici etkiye sebep olmazlar, ama ondan bi kac saniye sonra bi s'le bi de l dalgasi gelir ki yanal yonde de binayi sallar, yikar mazallah
• ekgde gördüğünüz büyük sivri tepeden önce gelen küçük ve daha yuvarlak şekilli tepecik ya da kimi derivasyonlarda çukurcuk. yokluğu atriumların normal kasılmasını yapamadığını, titreme benzeri hareketler hareketler yaptığını (bkz: atrial fibrilasyon) gösterir. bu durumda normal p dalgası yerine testere dişi benzeri sürekli, çok küçük dalgalanmalar görülür.
• ingilizce acilimi hem "primary wave" (birincil dalga) hem de "pressure wave" (basinc dalgasi) olarak yapilabilen dalga turu. sismoloji ya da mekanik acisindan bakildiginda depremden ilk gelen dalga oldugundan birincil dalga olarak adlandirilmasi mantiklidir. fiziksel olarak da basinc perturbasyonun dalga seklinde yayilimi oldugundan basinc dalgasi olarak anilmasi da mantiklidir. akustik dalga (ses dalgasi) dedigimiz dalgalar da insanin duyarli oldugu 20-20000 hz frekans araligindaki basinc dalgalaridir, yani p dalgalaridir. depremler muhtelif frekanslarda p dalgalari yayarlar, nitekim o kirilmadan ses de cikar, binalari sarsan 0.1-10 hz araliginda dalgalar da cikar.
  yayilma sekline guzel bir ornek wikipedia'da mevcuttur:
  http://en.wikipedia.org/…_impulsion_1d_30_petit.gif
• onbirinci nesil yazar adayı çaylak.