p değeri

• biyoloji, psikoloji, sosyoloji, ekonomi, kriminoloji gibi alanlardaki bilimsel makaleleri takip eden ve okuduğuna hakim olmak isteyen herkesin bilmesi gereken kavramdır. bilimsel makalelerde p > 0.05, p < 0.05 gibi ifadeler sık sık görülür. bu ifadelerin nasıl bir temele dayandığını anlamak isteyen bir kişi öncelikle hipotez testlerini ve bu testlerden çıkarılması olası olan hatalı sonuçları kavramalıdır.
  
  hipotezlerin nasıl test edildiklerine dair bir fikir sahibi olabilmek için de atılacak olan temel adım null hypothesis ve alternative hypothesis nedir ne değildir öğrenmektir. null hypothesis araştırmacıların reddetmek için ortaya attıkları hipotezlere verilen genel addır. h0 ile ifade edilir.
  
  peki bu araştırmacılar manyak mıdır, mazoşist midir? neden reddetmek istedikleri hipotezleri ortaya atarlar?
  
  çünkü mantıkta, reductio ad absurdum adı verilen bir teknik vardır. bu yöntem aristoteles'in analytica priora'sı kadar eskidir. türkçe'de bunu "olmayana ergi" olarak biliriz. olmayana ergi, kanıtlamak istediğimiz bir yargının zıttını ortaya atarak onun yanlışlığını kanıtlamaktır.
  
  bilim felsefesinde yanlışlama ilkesi üzerinden ilerlemenin daha makul olduğu geçtiğimiz yüzyılda da kabul görmüştür. doğrulanabilirlik prensibini merkezine alan düşünce biçiminin eleştirisi popper ve quine gibi düşünürler tarafından yapıldıktan sonra epistemoloji dünyası yeniden şekillenmiş ve pozitivizme bakış açısı değişmiştir.
  
  iki değişken arasında istatistiksel bir anlam ifade eden türde bir ilişki aranıyorsa bu tür bir hiç ilişkinin olmadığını öne sürüp bunu yanlışlamak daha basittir. null hypothesis yanlışlanmak için ortaya atılır lakin yanlışlanması başarı ile de sonuçlansa, başarısızlık ile de sonuçlansa tam bir kanıttan söz edilmez. yalnızca null reddedilebilmiştir veya reddedilememiştir. kanıtlanmak istenen hipotez ise "ha" şeklinde kısaltılan alternative hypothesistir.
  
  bizim p-value dediğimiz değer; en basit tanımı ile, null hypthesis doğru olduğu takdirde elde ettiğimiz sonucun matematiksel olarak ne kadar mümkün olduğunun bir ölçüsüdür. elde ettiğimiz sonuç ne kadar küçük olursa, null hypthesise karşı gelecek olan kanıt da o kadar güçlenir.
  
  yani okuduğunuz makalelerde, p < 0.05 ifadesini gördüğünüzde orada bir ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı kabul edildiğini anlayabilirsiniz.
  
  somut uygulamasını görebileceğiniz önemli bir istatistik deneyi için:
  (bkz: lady tasting tea/@highpriestess)