prospero ile caliban

• nurullah atacın bir denemesi. aynı zamanda içinde bulunduğu deneme kitabına adını vermiştir.
• shakespeare- the tempest oyunundan iki karakter
  (bkz: prospero)
• biri her tarafı kitap dolu bir soylu,
  diğeri heryanı küfür olan,
  bir cadının oğlu.
  
  (bkz: fırtına)
• nurullah ataç'ın 1961 tarihli bu denemesi, sanki kendisinin elitizmini faş ediyor gibi. zira onun gözünde, eğitimsiz ve gerici köylü çoğunluğun, yani caliban'ın karşı ucunda eğitimli ve ilerici aydınlar, yani prospero vardır. nitekim eğitimin temel amacı, köylü kalabalığın oluşturduğu calibanları yukarı çekmekle vakit kaybetmektense prosperolar yetiştirmektir. nitekim bu yüzdendir ki ataç'a göre eğitimin aşağıdan yukarıya verilmesine yönelik bir çaba saçmalıktır ve de eğitim, -tıpkı maarif nazırı emrullah efendi'nin tuba ağacı nazariyesi'nde olduğu gibi- tepedeki yüksek zümreden başlayıp aşağıya doğru yayılmalıdır.
  
  "emrullah efendi gibi konuşurum. tuba ağacı kuramını sürerim öne, ben inanmışımdır o görüşün doğru olduğuna, 'önce bilim-yurtlarını çoğaltın, yükseltin, ondan da önce bu ülkede görevlerini anlamış, her gün kendilerini aşmağa özenen aydınlar yetiştirin, öyle kişileriniz olursa bütün ulusta okuma özeninin uyandırmak kolaylaşır, o özenme ancak öyle belirir' derim."
  nurullah ataç, prospero ile caliban, yky yay, 2014, s. 220.
• ataç'ın, özetle "prospero'ların görevi kendisini caliban'a uydurmak değil, caliban'ı kendine uydurmaktır." şeklinde anlatmaya çalıştığı şeyin günümüzde çoktan gerçekleştiğini görüyoruz, ancak tersine bir şekilde: prospero'lar yetiştirmek yerine "caliban cumhuriyeti"ne emin adımlarla yüründü. kalkınma, yukarıya değil, aşağıya doğru götürüldü. neticede ise caliban sağduyusu, ahlakı ve yaşayış tarzı egemenliği altındaki insanın ve kültürün ölümüne şahit olundu.