emrullah efendi

• 1909–1911 yılları arasında maarif nazırlığı yapmış zaat.
• zamanının dalgınlığıyla meşhur maarif nazırı. şu okullar olmasa, eğitimi ne güzel idare ederdi, tıpkı dediği gibi. adamın latif sözü, bazı ülkelerde -tabii bizim dışımızdaki- motto olmuş, hatta yaşam felsefesi şeklini bile almış...
• ittihat ve terakki’nin maarif nazırıdır.gerçekleştirdiği eğitim reformları ve ortaya koymuş olduğu tuba ağacı nazariyesi ile tanınmıştır.savunduğu ders programlarının çocuk tabiatı ve ilm-i terbiye nazariyelerine dayandırılması amacı doğrultusunda malumat-ı medeniye (yurttaşlık bilgisi) dersi iptidai mekteplerinin öğretim programlarındaki yerini almıştır.
  ilköğretimin zorunlu hale getirilmesinde önemli rol oynamıştır.bakanlığa gelmesinin hemen ertesinde meclis-i mebusan’a sunduğu bir kanun tasarısında fransa örneğinden hareketle ilköğretimin düzenlenmesinin devletin temel görevlerinden biri olduğunu savunmuştur.
• izmir'de , okudugum ilkokulun adi.
• (bkz: emrullah efendi ilköğretim okulu)
• 1983'den beri konya selçuklu merkez ilçesi ihsaniye mahallesi keyhusrev sokak tiryaki apartmanında kapıcılık görevi sürdürmekte olan şahısa hitap şekli...
• yurttaşlık bilgisi dersleri dişinda sizin bugün ortaöğretim kurumlarında iki forma felsefe kitabi okuyup "ne saçma lan bu felsefe" diyerek konudan nefret etmenizi sağlayan, "felsefeciler hep deliriyomuş hocam biz de bu kitabi okusak delirir miyiz" diye komiklik yaptığınızı zannetmenize yolaçan adam emrullah efendi'dir.
  
  nezareti sırasında ortaokullara felsefe dersleri koyulmasını öneren ve zorunlu kılan, izleyen dönemde darülfünunda felsefe dersleri veren adam da ayni emrullah efendidir. yeni düşüncelerin ve fikirlerin herşeyi değiştirmeye yetenekli olduğuna, dünyayı ve tabi memleketi daha adil ve mutlu bir yer haline getireceğine, "önce kafalari değiştirmek" gerektiğine dair kadim modernleşme inancına sıkı sıkı bağlı bir adamdi rahmetli. paris'ten cilt cilt kant, diderot, rousseau getirip darülfunun kütüphanesine koyan da, türkiye'nin ilk ansiklopedisi maarif ansiklopedisi'ne girişen adam da, mustafa satı bey tarzı psikolojizme karşı sosyolojinin bayrağını dalgalandıran da o emrullah efendidir.
  ziya gökalp'ten önce kim vardi, ittihat ve terakki'nin ideologlari arasında kimi sayarsın deseler, emrullah efendiyi sadece okullar olmasaydi maarifi ne güzel yönetirdik'ten hatirlayan, emrullah efendi adını duymamış doktora tezi jüri üyesini etkileyiniz.
  
  ama çok olaylı, her gittiği yerde, her görevde olay çikaran, çok renkli bir adam olduğunu eklemek gerek. çok erken öldü, ölmeseydi maarifte her gün bir olay, sürekli neşe, bastım istifamı gittim, vurdum kapıyı çıktım olayları, kavgalı günler, öpüşüp barışmalar, ayrılıp kavuşmalar devam edecekti, eğitimin temelinin öğretmen olduğu inancı devam edecek, türk öğretmeni bu kadar asabi olmayacaktı.
  kiymetini bilemedik emrullah efendi'nin.
• vakıfbank kültür yayınları'ndan kendisi hakkında bir kitap yayımlanmış.
• (bkz: tûba ağacı nazariyesi)
• süt kardeşler filmindeki başçavuşa çok benzeyen emrullah efendi'nin, kadir topbaş ve halil inalcık'ın da defnedildiği fatih camii haziresi'ndeki kabri, gerek şahidesi gerekse kitabesiyle, adeta 55 yıllık kısa ama tumturaklı bir hayatın özeti gibi.
  
  12 ağustos 1914'te ayasofya camii'nde kılınan emrullah efendi'nin cenaze namazına, sadrazam dahil devlet ricâlinin tamamının tam kadro katılmasından da anlaşılacağı üzere söz konusu olan vip bir cenaze. nitekim mezarı da öyle: öndeki baş şahidesinde ilk dikkati çeken fes, kavuk, sarık, serpuş yerine kitap kabartması bulunması ki bu, medfunun eğitimci kimliğiyle de hayli mütenasib; tıpkı kitabesinde yazanlar gibi:
  
  hüve'l bâkî
  
  bu mezârda yatan büyük emrullâh
  efendi ki maârife fer verdi
  
  her şu'beyi muhît olan ilmiyle
  ittihat ve terakki'ye rehberdi
  
  siyâsette maârifte ahlâkta
  devletçilik umdesini güderdi
  
  türkçülüğün oydu büyükbabası
  rahmetine kavuştursun mevlâsı
  
  sene 1332-1330 (1914)
  
  ilk dizedeki anjanbmanı ve ab-cb-db-ee şeklindeki uyak düzeni gibi edebî tarafları bir tarafa, hayli siyasî de bir mezar taşı. gerçekten de ittihat ve terakki'nin etkin bir üyesi ve de rehberi. fakat daha önemlisi bir diğer ittihatçı olan ziya gökalp'i bugün türkçülüğün babası olarak biliyorsak eğer bu, türkçülüğün büyükbabası emrullah efendi'nin gökalp üzerindeki yoğun etkisinden kaynaklanıyor.
  
  mezarının ayak şahidesindeki süslemeler ise eğitim bakanlığı sırasında ortaya attığı ve eğitim sistemini, cennette bulunduğuna inanılan kökü yukarıda, dalları ise aşağıda bulunan bir ağaca benzeterek yükseköğretimden ilkokula doğru şekillendirmeyi ifade eden tûba ağacı nazariyesine gönderme.
  
  ne mezar taşında ne de kitabesinde yazılmasa da maarif nazırı emrullah efendi, zamanında melih buluvari bir skandalın aktörü olmuş (bulu benzetmesi, olayın niteliğinden ziyade yarattığı gürültü nedeniyle).
  
  1910'da yayımladığı genelgeyle derslere kasten katılmayan öğretmenlerin maaşlarından kesinti yapılmasını isteyen emrullah efendi'ye kafa tutup genelgeyi kendi okulunda uygulamayan mekteb-î sultanî (galatasaray lisesi) müdürü tevfik fikret'in istifasıyla büyük bir gümbürtü kopmuş. hocalarının istifasını protesto edip sadrazama "biz mekteb-i sultani talebesi, bugün mektebi kat’iyyen terkettik" diye başlayan bir telgraf çeken, dersleri boykot eden ve hocalarının göreve iadesini talep eden 500'ü aşkın talebe arasında osmanlı hanedanından bir şehzadenin de olması, işin rengini büsbütün değiştirmiş ve nitekim hadise taa padişahın kulağına kadar gitmiş! hadiseyi detaylıca inceleyen ittihat ve terakki ise emrullah efendi'ye hak vermiş.
  
  tevfik fikret'in yerine, halide edip'in eski eşi matematikçi salih zeki bey'i atarken kullandığı "bir şairin yerine bir alimi getirdik" ifadesi nedeniyle hayli tepki çeken emrullah efendi basında da sıklıkla eleştirilmiş. salih zeki bey'in deney yaptığı laboratuvar masasını devirip togasını kuşanmış lir çalarak okulu havalı bir şekilde terkeden tevfik fikret'i takip eden öğrencilerin ya da mekteb-î sultanî'nin çatısına fesli akbabaların üşüştüğü ve fikret kuşunun ise kafese hapsedildiği karikatürlerin basında sıklıkla yer aldığı bu mekteb-i sultani hadisesi, emrullah efendi'nin karizmasını bir hayli çizmiş.