tbm

• tunnel boring machine'in kısaltması.
• ing. ks. theater ballistic missile
• (bkz: tünel açma makinesi)
• türkçe' ye tünel açma makinası olarak çevrilebilse de literatürde aslında tam cephe kazı makinalarını tanımlamak için kullanılır. evet bu aletler tv de gördüğünüz haberciler tarafından köstebek olarak tabir edilen makinalardır aynı zamanda...
• önden toprağı kazıp, kazı malzemesini arkasındaki hafriyat nakliye elemanlarına ileten, aynı zamanda prefabrik hazırlanmış betonarme segmentleri kazıp geçtiği yerlere monte ederek ilerleyen, bu şekliyle köstebekten çok solucana benzeyen tünel açma makinelerine verilen kısaltma ad. bu makineler projesine ve tünel çapına göre yaklaşık bir yılda hazırlanırlar, çapına göre fiyatları milyon avrolarla telafuz edilirler. çoğunlukla almanya, italya ve tabiki çin de yapılırlar.
  
  (bkz: seli)
• hareket metabolizması için sürüngenlerden esinlendinildiğini düşündüğüm alettir. aletin her iki yanındaki bacaklar kenarlara doğru uzayarak yüzeye tutunur, aleti ileri iter, sonra bacaklar eski pozisyonuna döner.
  
  http://www.youtube.com/…k9gavwfx77q&feature=related
  
  isviçre alpleri'nde yapılan dünya'nın en uzun tünelindeki tbm:
  http://www.internethaber.com/…galerisi-9815-p34.htm
• tünel açma çalışmalarında kullanılan; tam mekanize sistemlerin en ünlüsüdür. klasik yöntemler yerine^*kazı yapılırken, yer yüzü oturmalarının nispeten az oluşu, proje ilerlemesi için gerekli işçi sayısının az olması; kazı profilinin düzgün olmasına bağlı olarak kullanılan tahkimat^*ın kolayca yerleşmesiyle bu işin süresinin kısa sürmesi; pasa^* boyutunun ve miktarının belirli olmasıyla birlikte pasa nakliyesinin kolaylaşması, kesitin daha düzgün olmasıyla havalandırma problemlerinin azalması^* , kazı ve tahkimat işlerinin bir arada yürütülmesi ile kazının sürdürülebilir olması gibi avantajlarıyla şehir içerisinde yapılacak olan yer altı girişimlerinin günümüzde en popüler seçimi olmuşlarıdır.
  
  çeşitli çaplarda olmak üzere bu aletler; zeminden kayaya kadar neredeyse her türlü formasyonda kazı yapabilmeleri sayesinde günümüzde popülerliklerinin zirvesindedirler. tbm'ler genel olarak kesici kafa, yönlendirme silindirleri, itme silindirleri, kesici kafayı döndüren motorlar ile destek sistemlerinden oluşur.tbmleri bir çok şekilde sınıflandırmak mümkün olsa da; genel olarak kazı yaptıkları formasyonlara göre 2 sınıfa ayrılırlar, sert kayaç tbmleri ve zemin tbmleri olarak...
  
  a) sert kayaç tbmleri : genel olarak sert kayaç formasyonlarının kaliteleri; zemin tipi formasyonlardan daha yüksek olduğundan makinanın tünel çeperlerinden karşılaşacağı baskı ya cüzi bir miktarda ya da hiç olmayacaktır; buna bağlı olarak da yeryüzü basıncını karşılamak amacıyla kullanılan kalkanlara makina daha az gereksinim duyacaktır. bununla birlikte kazılan formasyonun; bahsedilen diğer formasyondana daha fazla yekpare özellik göstermesi sebebiyle kazı daha güçtür. bu da kesici kafanın tasarımının çok daha iyi yapılması gereksinimini doğurur. sert kaya tbmlerinde genel olarak kesici kafa üzerinde; orta- yüksek dayanımlı kayaçlarda etkin olarak kullanılmak üzere konik keskiler^* ile daha dayanımı yüksek kayaçlarda etkin olarak kullanılmak üzere disk keskiler disc cutters yerleştirilir. en büyük sorun bu tip makinalarda keskilerin gerekenden hızlı aşınmasıdır. bu yüksek bir işletme maliyeti demektir. bu sebeple daha aşındırıcı^* mukavemeti yüksek kayaçlarda disk keskiler kullanılır. bunu belirlemek amacıyla cerchar abrasivity test gibi testler uygulanarak maliyet konusunda önceden bilgi sahibi olmaya çalışılır. bu testten ayrı, makinanın kazı yaparken harcadığı enerjinin; optimum ilerleme amacıyla ayarlanması gibi konularda yararlanılmak üzere linear cutting test uygulaması yapılır ki milyonlarca dolar ödediğiniz makina üretilmeden önce sizin ihtiyaçlarınızı karşılayabilsin.
  
  en çok kullanılan sert kayaç tbm'leri;
  
  1) açık tbm (shieldsiz tbmler ) :sert ve kendini tutabilen formasyonlarda kullanılırlar. tbm arkasından tavan civatası veya dairevi tahkimat yapılır. grpiper denilen pabuçlar sayesinde kendilerini yanlardan destek alarak ileri doğru ilerletirler.
  
  http://www.wirth-erkelenz.de/…oss/gr_tbm_miwula.jpg
  
  2) çift kalkanlı tbmler : bu makine 2 türlü çalışabilmektedir. yukarda anlatıldığı gibi tek kalkanlı olarak veya teleskopik olarak ana şildin içinde uzanabilen kuyruk tarafındaki ikinci şildi bir kavrayıcılar (gripper) düzeniyle kullanmak mümkündür. bu tür yapının avantajı sabit kuyruk kalkanında kaplama işi ile kavrayıcıları iterek yapılacak delme işlerinin aynı anda gerçekleştirilmesine imkân sağlayan iyi arazi şartlarında çalışıldığı zaman ortaya çıkar. bu makineler
  sert ve kompleks zeminlerde kullanılabilir.
  
  b)zemin tbm'leri : genel olarak kendisini destekleyemeyen, bazen akışkan formasyonlarda çalışmak üzere tasarlanmış makinalardır. bu tarz formasyonlar içinde bir boşluk açıldığında; bu boşluğu doldurma eğiliminde olduklarından; tbm kazı yaparken üzerine yeryüzü arazi basıncı etki eder. bu sebeple bu makinalar çift kalkanlı olarak imal edilir ve yer yüzünde tasmanyer yüzü oturması oluşmaması için çeşitli etkin sistemlerle birlikte üretilirler. ayna^* basıncı deplasman açısından çok önemli olduğundan kesici kafa üzerinde bol bol basınç ölçerler bulunur. bu makinalara ikinci jenerasyon tanımı da yapılabilir sert kayaç makinalarından görece daha gelişmişlerdir. her ne kadar ana çıkış noktası zeminde kazı yapmak olsa da bu tip makinaların; gerekli modifikasyonlarla sert kayaçları da kazmaktadırlar. özellikle yer altı su seviyesinin yüksek olduğu yerlerde; suyun tünel içerisine dolmasını engellediklerinden yer altı süreksizlikleri^*nin bulunduğu karmaşık formasyonların mutlaka olmazsa olmaz kazı makinalarıdır. bu tarz makinalar ayrıca kesici kafalarındaki açıklığın nispeten diğerlerine göre daha az olması sebebiyle de hemen teşhis edilebilirler. kesici kafada genel olarak; akıcı zeminlerde zemini sıyırmak amacıyla bucket tools ^*, killerle başa çıkmak amacıyla rip tools^*, ve molozlarla başa çıkmak amacıyla disk keskiler ^* lardan biri ve ya bir kaçıyla komine şekillerde bulunur. bu tarz makinaların en büyük sorunları, killi zeminlerde makina sıkışması ve kesici kafada keski yataklarının sıkışması dolayısıyla keskilerin düzgün aşınmaması ve ya keskileri tutan pimlerin kırılarak keskilerin yataklarından çıkmasıdır. bu tarz makinaların ortak özelliklerinden birisi de zemine; zemini işlemek amacıyla katkı madddeleri aşılamalarıdır. çeşitli katkı maddeleriyle istenilen kıvama gelen zemin böylece hem su içeriğini kaybetmeden tasmanların oluşmasını önler, hem de pasa atımı konusunda kolaylık sağlanmış olur. ayrıca kesici kafanın soğutularak sürtünmeden oluşan sıcaklık artışıyla birlikte keskilerin ömrünün korunmasını sağlayarak, makinanın killi zeminlerde sıkışmalarını azaltıp, gereken durumlarda makinanın hamur haline gelmiş olan zemin içerisinde sadece itme kuvvetiyle deplase olmasına da müsade eder.
  
  en çok kullanılan zemin tbm'leri;
  
  1) çamur şildi ( slurry machine; bentonite shields) : formasyonun akışkan olduğu durumlar için tasarlanmışlardır.makine, değişken devirli tam cephe kesme kafasına sahip, astarlara dayanarak itmek suretiyle kuvvet oluşturan tam bir şilt tasarımdadır. genel olarak kalem keskiler kullanılmakla birlikte bazen disk keskilerle kombinezon da yapılabilmektedir. diskler kalem keskilere nazaran biraz daha öne çıkmış vaziyette olurlar. böylece, büyük bloklara rastlandığında disklerin onları parçalaması ve kalem keskilerin kırılması önlenmiş olmaktadır.tüm zemin tbmlerinde olduğu gibi, makinanın kesici kafasının hemen arkasında bir bölme bulunur^**. bu kısımda kayaçları parçalamak üzere bir adet çeneli kırıcı vardır. bu şekilde pasa boyutu borularla taşınmadan önce istenilen boyuta ufaltılır. ayrıca bu bölümde zemin ile katkı maddeleri iyice karışır ve zemin basıncı sabitlenir. bu makinalar genel olarak katkı madddesi olarak, polimerlerden ayrı, hava ve bentonit kullanırlar.bentonitin makinadaki kullanımı aynı sondaj makinalarındaki gibi bir filer cake oluşturma düşüncesidir. bu sayede zemin su içeriğini kaybetmez; aynı zamanda makina bu işlenmiş pasa atımını borular vasıtasıyla sağladığından; borularda yağlamaya da yardımcı olur. makina yer üstünde bir adet bentonit ayırma tesisine sahiptir, böylelikle kullanılan bentonit zeminden ayrılarak tekrar tekar enjekte edilir. en etkili oldukları zemin çeşidi; daha çok kumlu zeminlerdir. ayna basıncının kontrolü; borulardan geçen sıvı basıncıyla kontrol edildiğinden, yer yüzünde bir kabarma ve ya göçük oluşmaması için sıvı karışım oranlarına dikkat edilmesi gerekir. bu da makinanın kullanımını kısıtlayan bir ölçüttür.
  
  slurry tbm'ler şu şekildedirler;
  
  http://www.p3planningengineer.com/…lurry type 5.jpg
  http://www.nfm-technologies.com/…bouclierslurry.png
  
  2) epb tbm ( earth presure balance) : arazi basıncını dengeleme esasına göre çalışan epb makineleri, yapışkan olmayan ortamlarda ve yeraltı su seviyesi altında bulunan zeminlerde ilerlemeler sırasında stabilite kaybının kaçınılmaz olması, ve kendini kısa süreli bile tutamayan kayaçların kazısında bu makineden faydalanmak üzere tasarlanmışlardır.temel çalışma prensibi kazılan malzemenin kesici kafa haznesini doldurması ve tüm yüzeyi desteklemesidir.bu destekleme basıncının tünel kalınlığındaki doğal arazi basıncını karşılayacak bir değerde ayarlanması gerekir.en iyi çalışma koşullan arazi nemlilik oranının % 10–15 veya daha az olduğu durumlardır.epb makinesi çok sert kayaçlardan (diskli) çok yumuşak olanlarına (kalem keskili) kadar, değişik kayaç ve zemin formasyonlarında kullanılmak üzere tasarımlandınlabilirler. çalışmalarındaki basitlik ve uygulama alanlarının genişliğinden dolayı, giderek çamur makinelerin (slurry machines) yerlerini almaktadırlar.bir epb makinesinde kazılan malzeme bir vida konveyör vasıtası ile kesici kafa haznesinden çıkarılır. kazı bölgesindeki arazi basıncı azalmalarını ve bu yüzden oluşacak oturmaları engellemek için malzeme aktarımının kontrollü bir şekilde yapılması gereklidir. .bu yüzden vida konveyörün hızı malzeme çıkış hızının kontrol etmek için ayarlanabilir.tünel boyunca taşıma, bant konveyörlerle, vagonlarla, damperli kamyonlarla sağlanabilir.
  
  epb tbm ler şu şekildedirler;
  
  http://www.robbinstbm.com/…010/01/cd_epb_detail.jpg
  
  bunlardan ayrı olmak üzere çapı 3,5 m' den az olan yer altı girişimleri için, mikro tünel makineleri^*; özel kalkanlı; mix shields, vs.. gibi tbm'ler de mevcuttur.proje gereksinimini karşılamak üzere, farklı şekillerde tasarlanabilirler. bahsedilen mikro tünel makinalarının da ülkemizde yayagınlaşması hızla artmaktadır. özellikle istanbul gibi büyük şehirlerde alt yapı çalışmalarında kullanılmasının yaygınlaşması hem yer üstü kazısının çevre kirliliği ve gürültüsünü önlemek, hem de yol açtığı dolaylı maliyetleri kısmak açısından faydalıdır.
• çağımızın ferhat'ı.
• tasarımında ağaç kurtlarından esinlenilmiş makinedir.
• (bkz: cpc)
  
  tıklama başına maliyet.