tebriz

• bugün iran sınırları içersinde bulunan azerbaycan'ın ezeli ve ebedi payitahtı, ipek yolu üzerindeki kadim türk şehri.
  
  iran'ın %40ı türkçe konuşur. bunun önemli bir kısmı güney azerbaycan coğrafyasında yaşamaktadır. tebriz iran'ın dördüncü büyük şehridir, güney azerbaycan ve genel olarak iran tarihinde her zaman çok önemli bir yeri olmuştur.
  
  tebriz bir devrimler ve inkılaplar şehridir. iran türkleri (azerbaycan, kaşkay, hamse, halaç, türkmensahra, horosan) içerisinde en fazla ve en şuurlu milli politik duruşu olan şehir tebriz'dir. asimilasyoncu, şövenist fars zihniyetine karşı en gür sesin tebriz'in milli politik duruşunundan çıktığını görmekteyiz.
  
  maalesef bugün başta türkiye olmak üzere bağımsız türk devletleri iran türkleri'ne ve doğu türkistan'a hak ettiği desteğin onda birini dahi vermemekte, iran türkleri ve doğu türkistan kimseli kimsesiz konumuna düşmektedir. ne acıdır ki bakıldığında iran türklüğünün azerbaycan'ı ve türkmenistan'ı var, türkiye ile komşu, doğu türkistan'ın batı türkistan'da bağımsızlığına kavuşmuş kardeşleri var, türkiye'si var ama aslında kimseleri yok...
  
  kaldı ki 1991 sonrası bağımsızlık duygularını bastırmak için çin halk cumhuriyeti ve iran islam cumhuriyeti baskılarını iyice arttırıp aptal saptal tezlerini devamlı olarak ileri sürmeye başlamışlardır. iran türkü bir arkadaşımın dediğine göre bugün rejim tarihçileri bile satın alarak türk diye bir şeyin olmadığı, aslında moğolların olduğu, iran türkleri'nin moğol istilası sırasında türkçe konuşmaya mecbur bırakılarak asimile edilen farslar olduğu gibi kargaların bile güleceği tezlerle iran türklerini aşağılayarak psikolojik harp yapmaktadırlar.
  
  başta türkiye olmak üzere tüm bağımsız türk devletlerinin iran türkleri ve doğu türkistan için sesi çıkmalı, bu konuda somut adımlar atılmalıdır.
• bildigin sivas, erzurum gibi bir turk sehri.
  turkce tum islerinizi halledebilirsiniz kesinlikle ustelik farsca birseyler sormaya kalkarsanız ve turk oldugunuzu anlarlarsa tam emin olmamak uzere.
  -öz zebanında danış.
  diye azarlarlar.
  
  herkes kesin turk televizyonlarını takip ediyordur. ismail yk ya ben bu sehre gittikten sonra sempati beslemeye basladım. cunku burda ismail yk uzerinden turkiyeyi seviyordu tanıstıgım bir cok insan.
  
  milli bilinc cok yuksek bu sehirde. her ne kadar kendi gozlerimle gormesemde konsolosluk temsilcisi bi abim bi ara tebriz de 50000 tumenlik banknotun gecmedigini soyledi. cunku bu banknotta bir hadis olarak "ilim ayda dahi olsa fars gidip onu alır" yazıyordu.
  
  turkiyeden geldiginizi soylerseniz herkes size parlayan gozlerle yardım etmeye calısır. ayrıca bildigimiz maden sodasını tarif ederken bir lokantada bize once viski sonra bira verilmeye calısıldı yasak olmasına ragmen o kadar da guveniyorlardı.
  
  baya baya istanbul turkcesi ile konusabilen insanlar var aralarında. bunu da yine binbir gece falan gibi nefret ettigim dizilere borcluyuz.
  
  soylemeden gecemeyecegim baska birsey.
  tebirzde pisikler icin vazelin ve unuttugum icin pamuklu kulak copu alacaktım. bir eczaeye girdim vazelini soyledim ama kulak copunu nasıl soyleyecegimi bulamadım. arkadasıma acaba kulak copunu nasıl istesek dedigim anda eczacı uzattı kulak copunu. sonra kendisinin 1965 de ankarada eczacılık okudugunu turkiyeyi cok sevdigini soyledi. ataturk hayranı oldugunu belirttikten sonra da bizi uyardı.
  -allah ataturke gani gani rahmet eylesin. ama siz sahip cıkamadınız onun kurdugu duzene. takip ediyorum televizyonlarınızı. artık eski yazılar iyice cogaldı.sahip cıkın ulkenize ataturkun degerini bilin dedi.
  her ne kadar tum soylediklerine katılmasamda yakın takipte oldumuzu anladım.
• iran azerbaycanı'nın en önemli kenti olan tebriz'de türkçe dışında bir dil konuşulduğunu duymak neredeyse imkansızdır. herhangi birine farsça bir şey sorduğunuzda ya türkçe cevap alırsınız ya hiç alamazsınız. zaten gidenlerin söylediğine göre halkı da erzurum ahalisinden pek farklı değilmiş. bütün bunların gerek siyasi gerekse içtimai hayatımızda neredeyse hiç konu edilmediğine bakarak iran'a aslında ne kadar uzak olduğumuz bir kere daha anlaşılabilir. tebriz'le ilgili diğer bir enteresan nokta ise şu: mondros anlaşması imzalandığı sırada kazım karabekir şimdiki sınıra dört saat uzaklıktaki şehri çoktan ele geçirip karargahını kurmuş durumdaymış.
• mütevazi hayatlar yaşayan zengin gönüllü insanların kenti. eğer gidilecekse oryantasyon çalışmaları için amin maalouf'un semerkant romanı okunmalı, müzeler öyle gezilmelidir.
• iranın kuzey şehri olmasına rağmen neredeyse tamamı azeri türklerinden oluşur. öyle ki yabancılık çekmeden at koşturabileceğiniz bu şehirde, gün erken biter. sırf güzelliğiyle dünyada nam yapmış iran kızlarını görmek için bile gidilir bence. şehirde istanbul kapalı çarşı benzeri 7 kmlik pazarlarının yanı sıra çin pazarı, rus pazarı gibi kavramlarıyla karşılaşabilirsiniz her an. ruslar, vaktinde şehri işgal etmiş olsalar da bazı yapılar yapıp şehri güzel bi şekilde teslim ettiklerinden bugünkü rus-iran ortaklığının sebebini anlamak mümkündür.
  yönetimi sıkı olan iran, buraya aynı sıkılığı uygulamakta güçlük çekmektedir. iranlı gibi yaşamak istemeyen azeri türk halkı hümeyniyi pek sevmez. çok bir maliyeti olmadan tüm gün bir taksiciyi rehber olarak kullanıp şehri gezebilirsiniz. bana rehberlik eden taksici muhammedin beyanına göre her türkün peşinde iran gizli polisi takip halindeymiş mesela. öyle korkarlarmış ki türkler şu anki iran rejimini değiştirecek veya ılımlı hale getirecek diye.
  bu şehir, türkiye için musul, kerkük ne ise azerbaycan için de o hükümde olan manevi bir bağ ile bağlıdır asıl vatanına.
• halkının tamamı türk olan ve türkçe konuşulan şehir. gözümüzde kayseri'den, konya'dan, erzurum'dan farkı yoktur.
• birkaç ay önce yaptığım iran turunun ilk durağı olan şehir.
  
  iran'daki ortalamanın daha da üzerinde türkiye'den gelenlere karşı efsanevi bir misafirpervelik ve hayranlıkları var. herkes bir ilgi bir alaka ki teşekkür etmekten yoruluyorsunuz. ancak tüm bu misafirperverliğin yanında şehirde gezip görülecek pek bir şey yok.
  
  kapalıçarşısı diğer gördüğüm kapalıçarşılara göre hareketsiz ve ruhsuzdu fakat içindeki ünlü 'hacı ali' lokantasında çello kebabı yemek için gidilebilir. aktivite olsun diye girdiğimiz azerbaycan müzesi'nin içinde de çelik çomaktan başka bir şey yoktu. ücreti de iran koşullarına göre oldukça tuzlu, girilmesine hiç gerek yok. tebriz’de gördüğüm en güzel şey ise, belediye müzesi'nin içerisinde yerden tavana kadar uzanan halıların olduğu salon idi. devasa halıları dakikalarca inceleyip büyük bir hayralık duyuyorsunuz. en dikkat çekici halı ise iran'ın dini rehberlerinin işlendiği büyük halıydı. fotoğraf için tıkla
  
  bu şehirde şöyle güzel ama yorucu bir seremoni var; takside veya bir dükkanda hesap ödüyorsanız adet olarak önce size 'gabul değil' diyorlar. yani parayı almak istemiyorlar, bizden olsun der gibi. siz de yine adet olarak parayı uzatmaya devam edeceksiniz. ardından karşınızdaki bir kez daha 'gabul değil' diyecek. siz bir daha uzatacaksınız. eğer acelesi yoksa bir kez daha söyleyecek ve parayı almayacak, ama acelesi yoksa artık parayı alıp gidecektir. bir müddet sonra bu ödeme olayı sıksa da şimdi düşünüldüğünde farklı ve güzel bir adet gibi geliyor.
  
  bir sonraki durağı tahran olanlar, şehirdeki turizm acentelerinden çok uygun fiyatlara her saat için uçak bileti bulabilir.
• bu şehirde yerlerde tükürük yok. o kadar medeniler. hepsi türk, kürt yok lan ortalıkta. kürt'ün olmadığı yer olmadığı tezime dayanarak eser miktarda olsa da vardır illaki.
  türkiye vatandaşlarının el üstünde tutulduğu yegane şehir. kimse para istemiyor, öyle ki metrobuse para vermedim sırf "konak" olduğumuzdan ötürü.
  bir gün iran'dan ayrılırlarsa sırf kürt olmadığı için gidip yaşanılabilir. ama şu an iran topraklarında yaşayan yaklaşık 40 milyonluk türkü hamaney engelliyor. ki son eylemlere bile katilmadilar rehberin yönlendirmesiyle.
  
  alkole ve rejime bulasmadikça her türlü boku yiyebilirsiniz.
• güney azerbaycan'ın başkenti. (bkz: pi) (bkz: ayrılık) (bkz: heyder babaya selam)
  konuşulan dil türkiye türkleri için anlaşılmaz olsa da azerbaycanlılar için herhangi bir anlaşılmazlığı yoktur, bildiğim azericedir.
• şehriyar'ın şeheri. selam ihraç ediyorlar.