koan

• koan ,zen budizmi öğrencilerine meditasyon yapmaları için ödev olarak verilen ve mantıksal çözümü olmayan problemdir. kelime anlamı "umumi kayıt" olan koanlar genellikle ünlü ustaların menkıbeleri tarzında gelir. koanlar zihin ve egonun sınırlarını kırmak ve sezgisel bir aydınlanma parıltısını doğurmak amacıyla düzenlenmiştir
• “bir elle alkışlamanın sesi nedir?”
• zen budizminde; öğrencilere, ufuklarını genişletmeleri için (günün tabiriyle: vizyon sahibi olmaları için) verilen "ev ödevleri" . bir tek koan için genelde yıllarca çalışılır, kafa yorulur. bizim yıllar sonra aynı filmi seyredip farklı bir yaklaşımda bulunmamız gibi, zaman ve zihinsel gelişim içerisinde koanların cevapları da kişilerin kafasında değişir. hocanın öğrenci üzerindeki etkisi, karşısına alıp, "bak evladım, şöyle yap, böyle yap/yapma" şeklinde değil, onun kendi doğrularını bulması için yol göstermek şeklindedir.
• en klasiklerinden biri : hiçkimsenin olmadığı bir ormanda bir ağaç devrilse ses çıkar mı? (tabii ki burada, " çıkar ! hatta teybe bile kaydedebiliriz" gibi bir cevap istenmiyor.)
  
  bir başka : herşey sonunda bir'e (kendine) döner. öyleyse bir sonunda neye döner?
• koan music diye bir müzik türü vardır ki, bana edebiyattaki haikunun kardeşi gibi gelmekte.
• salinger da dokuz öyküsünün başında bunlardan bir alıntı yapmıştır,ki şöyledir :"birbirine çarpan iki elin sesini biliriz.ya çarpan tek bir elin sesi nedir?"
• bilinen bir örnek: usta, öğrencilerine, elindeki değneği göstererek "bu nedir?" diye sorar ve ekler: "eğer 'bu değnek değildir' derseniz doğruyu söylememiş olursunuz. yok eğer 'değnektir' derseniz, çok gereksiz bir lakırdı etmiş olursunuz."
  
  bunun üzerine, koan çözmeye alışık bir öğrenci kalkar, ustadın elinden sopayı kapar ve dizinde kırıverir.
• zen budizmi'nde bir meditasyon araci ve spirituel uyanis yolu olarak kullanilan kafa karistirici, genellikle paradokslar barindiran durum ya da oykulerdir.
• 'ispanak niçin yeşildir hocam? çünkü yıldızlar da parlar çekirge!...'
• zen budizmi ogretisindeki paradoksal, bilmecemsi sorular. mantiksal ve linear dusunce yapisini kirip, ogrencilerin birden aydinlanmasidir amac. oyleki zen ogrencileri yillarini harcarlar bu sorularin cevaplari icin. en unlu sorulardan biri mesela; ogrencilerden biri zhaozou isimli rahibe sorar "bir kopek'de buddha dogasi var midir?" bu soruya zhaozou yok manasina gelen "wu" seklinde cevap verir. bu sefer baska bir rahip de ayni soruyu sorar zhaozou'ya "bir kopekde buddha dogasi var midir?". bu sefer zhaozou "evet" diye cevap verir.
  
  en unlu zen koan'i herkesin bildigi "iki elin cikardigi ses alkistir. peki bir elin cikardigi ses nedir?" sorusudur. (aynen bizim unlu ata sozumuz "bir elin nesi var iki elin sesi var" gibi. sen zen budizmi ogretisinden kalk bizim ata sozlerinin arasina gir. dunya ne kadar kucuk ve hayat ne kadar garip degil mi, oyle vapurlar falan... "zen ustam, soyle bana, hayat ne kadar gariptir?", "bir vapur kadar cekirge, bir vapur kadar!")
  
  tabii linear, mantiksal dusunce yapisi falan da, bakalim bu el ve ses sorusunun matematiksel cevabi nedir:
  
  (e) = bir el
  2(e) = 2 el
  db = ses (ses seviyesini olcmek icin kullanilan desibel (db))
  
  burdan x' in alkis sesi siddeti oldugunu dusunurek: 2(e) = xdb
  
  eger 2(e) = xdb
  o zaman (e) = xdb / 2
  
  cevap:
  
  (e) = xdb/2
  
  bir de bu yukardaki "bir kopek'de buddha dogasi var midir?" sorusuna bakalim:
  
  buna bazi kompleks aritmetik kurallari uygulayabiliriz. her kompleks sayi icin "standart form" : a + bi
  oyleyse buddha dogasi (bd) "standart form" olarak :
  
  bd = a + bi
  
  gercek a ve b icin
  
  a + bi = 0 eger sadece a = b = 0
  
  kopek (k) gercek a ve b icin
  
  eger k = a + bi
  o zaman k = 0 eger sadece a = b = 0
  
  k = bd = 0