seyrani

• 1800 yılında kayseri-develi'de (everek) doğdu.develi ilçesi imamı cafer ağa’nın oğludur. öğrenimine memleketinde başladı, istanbul'da tamamladı. sultan abdülmecid döneminde istanbul'da yedi yıl kaldı. âşık kahvehanelerinde, konaklarda ve hatta sarayda çalıp söyledi. tasavvufa ilgi duydu. hicivleri yüzünden istanbul'dan kaçmak zorunda kaldı. bir süre halep'te bulundu. memleketine döndü. hayatının son zamanları yokluk ve sefalet içinde geçti. âşık ve dîvân tarzı şiirler yazdı. sistemin aksayan yönlerini hicvetti. beşerî duyguları sağlam bir dil ve içten bir anlatımla şiirleştirdi. şiirleri üzerine çeşitli araştırmalar yapıldı ve yayınlandı.1866 yılnda öldü.
  
  gönül senden geçer yardan geçemez
  bağlanmış ikrara kavi özlüyüm
  her sözüm dinleyen özüm seçemez
  sırat köprüsünden ince sözlüyüm
  
  benim sözüm çürük değil sağ gibi
  çürük sözler erir akar yağ gibi
  üzerinden kervan geçer dağ gibi
  yokuşluyum sanma beni düzlüyüm
  
  yolcu ateş yakmak ile yol almaz
  erenlerin dokunduğu çul yanmaz
  cehennemde günah yanar kul yanmaz
  ben günahtan sürmelenmiş gözlüyüm
  
  seyrani aradım onu her yerde
  aşk-ı hakikatla düştüm bu derde
  tuttum günahımdan yüzüme perde
  rabbim divanında kara yüzlüyüm
  ********
  ateş vapurunu icat eyleyen
  yelken açıp yel kadrini ne bilsin
  süleyman dır kuş dilini söyleyen
  her süleyman dil kadrini ne bilsin
  
  hayvanlarda bir kaç çeşit fıkralar
  kimi düzen aşar kimi yorgalar
  gübreliğe inip kokan kargalar
  has bahçede gül kadrini ne bilsin
  
  seyrani babanın beli büküldü
  ağzının içinde dili döküldü
  davud nebi haddesinden çekildi
  saz çalmayan tel kadrini ne bilsin
• develi meydanında eli sazlı bir heykeli bulunur.
• ormanda büyüyen adam azgını
  çarşıda bazarda seyran beğenmez
  medrese kaçkını softa bozgunu
  selam vermek için insan beğenmez
  
  alemi ta'n eder yanına varsan
  seni de yanıltır mesele sorsan
  bir cim bile çıkmaz karnını yarsan
  meclise gelir de erkan beğenmez
  
  her çeşit insandan bir kaç eşi var
  mektepten koğulmuş günah işi var
  rabbiyesir'inde dört yanlışı var
  tahsil etmek için irfan beğenmez
  
  yayladan yaylaya konup göçer de
  arpayı buğdayı ekip biçer de
  mısır yaprağını kıyıp içer de
  tütünü bulunca duman beğenmez
  
  seyrani söyledi bu doğru sözü
  haddeden çekilmiş doğrudur özü
  şehre gelin gitse bir köylü kızı
  la'l ü güher ister mercan beğenmez
  
  -seyrani-
• şu kimsesiz sahralarda
  diken oldu gülüm benim
  gizli gizli tenhalarda
  ağlamaktır halim benim
  
  gülü dikene katalı
  diken elime batalı
  yar beni yardan atalı
  bükülmüştür belim benim
  
  arı geçmez çiçeğinden
  çiçek geçmez biteğinden
  erenlerin eteğinden
  kesme rabbim, elim benim
  
  yedim acı tere'sinden
  içtim kanlı şırasından
  seyrani gam deresinden
  cûş eyledi selim benim
  
  (bitek: çiçeğin dalda çıktığı yer
  cûş: coşmak, akmak)
• rivayet odur ki ; hastalıktan ötürü gözleri kapanmış olan bir adam, seyrani’ ye,
  -'bende dünyayı görecek göz mü kaldı?' diye şikayette bulununca, söz eri seyrani,
  -'hiç üzülme dostum' demiş. 'zaten dünyada da bakılacak surat kalmadı...'
• şahinler yurdunu tuttu yarasa
  baklava yerine geçti pırasa
  şimdi rağbet deyyus ile terese
  zamane bunlara rağbet ediyor
  
  demiş, ne de güzel demiş, sanki bu günler için demiş ozan...
• soy kökünü beğenmiyor köçekler
  babasına akıl ögretir çocuklar
  yumurtadan burnu çıkan cücükler
  horoz sanıp kendini, cik cik ediyor
  
  da demiş ve sanırım ekşi sözlükteki bir çok yazar için demiş, ne de güzel demiş ozan...
• halk ozanı. 19. yüzyıl gizemci halk şiirinin büyük ustası, kuşkusuz, seyrani'dir. dahası, yergiciligi taşlamacılığı bir bakıma, gizemciliğini bastıran, haksızlığa, rüşvete, kıyıcılığa, toplumsal dengesizliklere, kaba sofuluğa, ahlaksızlığa karşı gözünü budaktan esirgemeden, korkmadan, çekinmeden savaşım veren, bu arada inancasının gereklerini de bir yana itmeden, şiirsel yapıdan, söyleyişten uzaklaşmadan, etkin, kalıcı şiirlerini sazıyla halk içinde söyleyen güçlü bir ozan seyrani.
  şiirlerinin çoğunun bugün de güncelliğini yitirmemiş olması, halk katında büyük saygınlık kazanması, seyrani'nin gücünü belirlemesi bakımından ilginçtir.
  seyrani, kayseri'nin şimdiki adı develi olan everek ilçesinde dogmuş, gene doğduğu yerde ölmüştür. yoksul bir mahalle imamı olan cafer hoca'nın oğludur. asıl adı mehmet'tir.
  bir saptamaya göre, 1807 yılında doğmuş, 1866 yılında ölmüştür. ancak, bu tarihlerin doğruluğu üzerinde kuşkular da vardır.
  medresede birkaç yıl okuduktan sonra ayrılmış, istanbul'a gitmiştir. istanbul'da yedi yıl kaldığı anlaşılıyor. istanbul'da "bilimsel ve kültürel öğrenim" gördüğünü şiirlerinde söylüyor. bir yandan da alevi-bektaşiliği seçmiş, tekkelere gitmiştir.
  yergici taşlamacı yanını acımasızca kullanmaktan çekinmemiştir. anlaşılan odur ki seyrani doğasal olarak her türlü yanlışlıklara karşı çıkmadan, olayları, kişileri yermeden edememektedir. bu yüzden olacak istanbul'da seçkinleri yerdiği için hakkında kovuşturma açılmış, o da bir dostunun yardımıyla istanbul'dan kaçıp develi'ye gelmiş, bir daha da istanbul'a gitmemiştir.
  özellikle orta anadolu'da gezdiği anlaşılan seyranı'nin "aşık toplantıları"na katıldığı, düzenlenen türlü sazlı sözlü yarışmalarda hep önde gittiği anlaşılıyor.
  yaşamının sonuna doğru bir sinir hastalığına da tutulan seyrani'ye son döneminde "deli" dendiği saptanıyor. seyrani'nin yaşamı acılarla, yoksulluklarla geçmiştir. yaşamı böyledir de seyrani, bütün bunlara karşın yaşama sevincini hiçbir zaman yitirmemiştir. direncini yitirmemiştir. yoksulluğunu, çektiği acıları, dik kafalı bir ozan oluşuna bağlamak da, pek yanlış olmaz.
  seyrani'nin yaşadığı dönemde ülkede de birtakım değişiklikler, yenilikler başlamıştır. çağdaş okullar açılmaya, yeni mahkemeler kurulmaya başlamış, ülkeye telgraf gelmiş çeşitli yenileşme çabaları gözlenir olmuştur. bütün bunları seyrani'nin yakından izlediğini halkın üzerindeki etkileri gözlediğini, şiirlerinden çıkarma olanakları vardır. bu bakımdan seyrani, kendisinden önceki ozanlar gibi alışılmış konu sınırlarını aşan çağdaş olayların, oluşumların içine girmeye çalışan bunları eleştirel gözle değerlendirmeye yönelen bir ozan olarak özellikle dikkati çekmektedir.
  seyrani'nin bu yergici, taşlamacı yanı sıra içtenlikli, duyarlılıklı bir yanı olduğu da görülüyor.
  herhalde seyrani, çağının da tüm halk şiirimizin de üzerinde önemle durulması gereken en güçlü, en ilginç ozanlarından biridir. güncelliğini yitirmeme başarısını göstererek, diliyle, deyişiyle, konusuyla, deme ustalığıyla güçlü, saygın bir ozandır seyrani.
  
  soyundum libasım oldum uryanı
  seyrettim köşeyi çarhı devranı
  bu dünyanın işi bitti seyrani
  başına bir çare bul yavaş yavaş
• destgirlik ummam senden bir zaman
  
  destgirlik ummam senden bir zaman
  göster ağacında sağlam dal bana
  pervazıma dardır yedi kat gökler
  daima açıktır istikbâl bana
  
  mesnedim yok azlim kaygu çekeyim
  usta başı gibi ölçüp dökeyim
  evvel ahır bir kurbanlık tekeyim
  vakti gelsin bıçağını çal bana
  
  seyrânî'yim boş küp gibi inlemem
  üç sıfırla bir rakamın binlemem
  elimde çaldığım sazı dinlemem
  aşkım sazı verir türlü hal bana
• türk edebiyatında biri edirneli,biri ıspartalı ve biri de kayserili olan üç ayrı şairin adı.
  kayserili olan seyranimiz şöyle buyurmuştur bir zamanlar:
  bir üstada olsam çırak
  bir olurdu yakın-ırak
  kemiğimi yapsa tarak
  yar zülfünün tellerine