bedri rahmi eyüboğlu

• evvela dişlerimiz döküldü
  sonra saçlarımız
  arkasından birer birer arkadaşlarımız
  şu canım dünyanın orta yerinde
  yalnız başına yapayalnız
  kırılmış kolumuz, kanadımız
  tatlı canımızdan usanmışız
  
  bir şüphedir sarmış yüreğimizi
  ya kendini aldatıyor demişiz ya bizi
  bir şüphedir demir atmış ciğerimize
  pamuk ipliği ile bağlamışlar bizi
  düğüm üstüne düğüm şöyle dursun
  bir çalım bir kurum hepimizde
  nereden inceyse oradan kopsun
  
  bu canım dünyanın orta yerinde
  hayvanlar kadar bağlanamamışız birbirimize
  yalan mı? gözünü sevdiğim karıncalar
  işte: hamsiler sürü sürü
  arılar bölük bölük geçer
  leylekler tabur tabur
  
  ya bizler? eşref-i mahlukat! ..
  boğazımıza kadar kendi murdar karanlığımıza gömülmüşüz
  
  bizler bölük bölük, bizler tabur tabur
  bizler sürü sepet
  yalnız birbirimizi öldürmüşüz
  
  arkadaş dökümü..
  b.r.eyüboğlu
• en azından üç dil bileceksin
  en azından üç dilde
  ana avrat dümdüz gideceksin
  en azından üç dil bileceksin
  en azından üç dilde düşünüp rüya göreceksin
  en azından üç dil
  birisi ana dilin
  elin ayağın kadar senin
  ana sütü gibi tatlı
  ana sütü gibi bedava
  nenniler küfürler masallar da caba,
  
  ötekiler yedi kat yabancı
  her kelime aslan ağzında
  her kelimeyi bir dişinle tırnağınla
  kök sökercesine söküp çıkartacaksın
  her kelimede bir tuğla boyu yükselecek
  her kelimede bir kat daha artacaksın
  
  en azından üç dil bileceksin
  en azından üç dilde
  canımın içi demesini
  canım ağzıma geldi demesini
  kırmızı gülün alı var demesini
  nerden ince ise ordan kopsun demesini
  atın ölümü arpadan olsun demesini
  keçiyi yardan uçuran bir tutam ottur demesini
  insanın insanı sömürmesi
  rezilliğin dik alası demesini
  ne demesi be
  gümbür gümbür gümbürdemesini bileceksin
  
  en azından üç dil bileceksin
  en azından üç dilde ana avrat dümdüz gideceksin
  en azından üç dil
  çünkü sen ne tarih ne coğrafya
  ne şu ne busun
  oğlum memiş
  sen otobüsü kaçırmış bir milletin çocuğusun
  
  dizeleriyle kalbimi fethetmis sair, yazar. yazdiklariyle resimlerini, cizdikleriyle de siirlerini suslemistir. resimlerine baktiginizda siirlerini gorursunuz ve siirlerinde de resimlerini.
• günlerden öyle pis öyle yaşamsız bir gün... her şey ters gidiyor, düzeleceğine dair bir ışık da yok gibi.
  aynı böyle bir sonbahardı. hemen eve gitmeyeyim yürüyeyim biraz dedim. ev her şeyiyle temiz kalsın istiyor insan. sadece yerler, sehpa üstleri, elbiseler değil seninle birlikte içeri giren ya da senin için gelen duygular da temiz olsun, kirlenmesin.
  yürüdüm işte biraz, ne kadar bilmiyorum.
  sonra bir sokakta aniden korkunç bir müzik başladı. sesi de sonuna kadar açmış hadsiz. bir insana zorla sevmediği müziği dinletmek insanlık suçudur, işkencedir. e öleyim bari diye geçirdim içimden. göğe doğru beni değiştir işareti yapmak istedim ama her şeyin yeryüzünde olduğunu biliyordum, vazgeçtim.
  işte tam o anda mavi ahşap bir kapı gördüm. aslında mavi de değil cam göbeği. ne olduğunu düşünmeden girdim içeri. raflarda seramikten yapılmış minicik kuşlar vardı, böyle serçe parmağım kadar. bir de horozlar. dönüp nerede olduğuma baktığımda anladım bir atölyede olduğumu. sahibiyle ne konuştuk hatırlamıyorum, bir süre sonra tüm yeteneksizliğimle tezgahtaydım.
  hamura veya çamura dokunmak ve o hiçliğe bir beden vermek, eline boya alıp boş bir tuvale bir yaşam aktarmak, her gün binlercesini duyduğumuz sıradan kelimelerin bir araya gelip oluşturduğu cümlelerde dününü, yarınını, keşkeni, belkini okumak bu yaşamın oksijeni.
  bir kere öyle gerekmişti de oksijen vermişlerdi bana, çok iyi gelmişti. o atölyede geçirdiğim süreden sonra aynı öyle hissettim.
  gitme vakti geldiğinde yine o cam göbeği renkli kapıya yöneldim, o zaman fark ettim kapının yanına asılan kocaman bir bezin üzerine yazılı şiirini.
  
  “kimi eskidiği için yaşar,
  kimi yaşadıkça eskir,
  ne tohumda keramet,
  ne toprakta,
  ne başakta,
  marifet yaşamakta.”
• 1949'da bir gün istanbul büyük kulüp'teki bir toplantıda, davetliler bedri rahmi eyüboğlu'ndan bir şiir okumasını isterler. bedri rahmi, şiiri okurken aniden gözlerinden yaşlar süzülür. "kadınım, kısrağım, karımsın." salondaki herkes niye ağladığını anlamıştır; tabii herkesten çok, hemen yanı başındaki -dizede geçen 'karımsın' sözünün kendisi olmadığını bilen- karısı eren eyüboğlu anlamıştır. peki neydi o şiir ve şiirin hikâyesi?
  
  1940’ların başları. evli ve yeni çocuk sahibi olmuş olan bedri rahmi eyüboğlu, güzel sanatlar akademisi’nde asistanlık yapmaktadır. o sırada heykel bölümüne misafir bir öğrenci gelir: türkiye'nin ilk kadın heykeltıraşlarından biri kabul edilen, esmer bir ermeni kızı mari gerekmezyan..
  
  ikili arasında filizlenen yasak aşk sanat ile beslenir ve ortaya büst, tablo ve şiir gibi sanat eserleri çıkar. mari, bedri rahmi’nin büstünü yapar. aralarındaki fırtınalı, yasak aşk sanat çevrelerinde tepkiyle karşılanır. mari ardı ardına önemli eserler üretmiş olmasına rağmen yaşadığı yasak aşk ve ermeni oluşu nedeniyle sanat çevresi ve toplum tarafından dışlanıp yok sayılır. bununla da kalmaz, mari evli bir adamla aşk yaşadığı için ermeni cemaatleri tarafından da dışlanır.
  
  "sigara paketlerine resmini çiziyor, körpe fidanlara adını yazıyordu” düşsel bir tabloda sevdalısıyla kendisini, gökyüzünde kanat açan iki atlı olarak resmetmişti.
  
  bu yasak aşk mektuplarla ve gizli gizli görüşmelerle sürerken o sıralarda mari halsizleşir. menenjit olmuştur. arındandan geceleri öksürük nöbetleri geçirmeye başlar. bedri rahmi, sürekli ateşi yükselen mari'nin başından ayrılmaz. ve gerçek anlaşılır: mari veremdir. dönemin öldürücü hastalığı, mari'yi pençesine alır. mari zayıflar, bitkinleşir. iyileşebilmesi için antibiyotiklere ihtiyaç vardır. savaş yeni bitmiştir, ilaç neredeyse yoktur ve çok pahalıdır. tedavi görecek parası da yoktur. bir sürü eseri olmasın rağmen, dışlandığı için eserlerine kimse rağbet göstermez.
  
  bedri rahmi ise elinden ne gelirse yapmaya çalışır. paha biçilmez tablolarını haraç mezat satıp mari’nin ilaçlarını alır. ancak bu çabaların hiçbiri mari’yi kurtarmaya yetmez. aynı yıl içinde, mari gerekmezyan istanbul alman hastanesinde hayata gözlerini yumar.
  
  bedri rahmi mi? kahrolur... kendini içkiye verir. sanata küser. evine dönmez. eren hanım ise bu duruma çok üzülür. eşini hayata ve evine döndürmek için çok çabalar. ve sonunda da döndürür evine. ya da öyle sanar. aslında o gece, onu evine döndüremediğini anlamıştır. o geceden sonra eren hanım, bir süre paris’te yaşamaya karar verir. ve paris’teyken eşine yazdığı bir mektupta, ona o geceyi şu sözleriyle hatırlatır:
  
  “canuşkam,
  kulüpte bir gece, şiir okumuştun, hani! hatırladın mı? gözlerinden, birden yaşlar döküldüğünü görünce içimin karardığını hissetmiştim. sesin, nasıl titremişti. hey! bütün bunları hatırlıyor musun? sanki böğrüme, kızgın bir ütü yapışmış gibi olmuştum. o gece… senin seneler sonra bile olsa yanıp tutuştuğunu anlamıştım! bedri’nin ruhuna, insan üstü bir gücün acıyıp, ona güç vermesi için dua etmiştim. ruhunun çektiği acıları allah dindirsin. allah sana resim yapma sevinci versin ve bizim yanımızda yaşamaktan, mutluluk duyabilmeni sağlasın.
  eren.” (4 ocak 1950 - paris)
  
  1950'den sonra bir süre ayrı yaşarlar. bedri rahmi sanatla neredeyse hiç ilgilenmez. birkaç otel panosu yaptı, onu da geçimini sağlamak için. 1959'da nato merkezinde 50 metrekarelik bir pano hazırlamak için paris'e gider. eşi eren hanım'la buluşur. tekrar beraber olurlar.
  
  ve... bedri yıllar sonra kansere yakalanır... 21 eylül 1975 tarihinde istanbul'da pankreas kanserinden yaşama veda eder ve küçükyalı mezarlığı'nda defnedilir.
  
  o gece okunan şiiri başta eren hanım olmak üzere kimse unutmaz. işte dillere pelesenk olan karadut'un hikâyesi budur işte. bu ilişkiden geriye pek çok tablo vardır ve pek çok da şiir. o gece, o kulüpte ağlayarak okuduğu bu şiir:
  
  karadut
  
  karadutum, çatal karam, çingenem
  nar tanem, nur tanem, bir tanem
  agaç isem dalımsın salkım saçak
  petek isem balımsın a gülüm
  günahımsın, vebalimsin.
  dili mercan, dizi mercan, dişi mercan
  yoluna bir can koyduğum
  gökte ararken yerde bulduğum
  karadutum, çatal karam, çingenem
  daha nem olacaktın bir tanem
  gülen ayvam, ağlayan narımsın
  kadınım, kısrağım, karımsın.
  ii
  sigara paketlerine resmini çizdiğim
  körpe fidanlara adını yazdığım
  karam, karam
  kaşı karam, gözü karam, bahtı karam
  sıla kokar, arzu tüter
  ilgıt ılgıt buram buram.
  ben beyzade, kişizade,
  her türlü dertten topyekün azade
  hani şu ekmeği elden suyu gölden.
  durup dururken yorulan
  kibrit çöpü gibi kırılan
  yalnız sanat çıkmazlarında başını kaşıyan
  artık otlar göstermelik atlar gibi bedava yaşayan
  sen benim mihnet içinde yanmış kavrulmuşum
  n'etmiş, n'eylemiş, n'olmuşum
  cömert ırmaklar gibi gürül gürül
  bahtın karışmış bahtıma çok şükür.
  yunmuş, yıkanmış adam olmuşum.
  karam, karam
  kaşı karam, gözü karam, bahtı karam
  sensiz bana canım dünya haram olsun.
  
  <sup>* *
  * * *</sup>
  
  not: şairin bu yasak aşkının hiç yayımlanmamış mektupları için: hughette bouffard eyüboğlu, biz mektup yazardık `:<sup>*</sup>`
  
  torunu rahmi eyüboğlu'nun odatv youtube kanalı söyleşisi
  
  ayrıca: bakınız
  
  not: evet, sözlüğe böyle bir içerikle döndüm. yazmadığım dönemde yeşillendiren tüm yazar arkadaşlara teşekkür ederim. neden yazmadığımı, niçin bir sürü girdi sildiğimi bilen biliyor.
• kendisine ait dol karabakir dol isimli kitabini uzun arayislarim sonunda bulmus bulunmaktayim.
  bir dortluk yazmadan da olmaz hatta;
  
  yaşımı yaşına kattım doksan çıktı
  canımı canına kattım noksan çıktı
  beraber bir resim çektirdik
  bombok çıktı
• bir sevgilim olduğunda bana şiirini okusun istediğim şair, ressam. o eşsiz şiir;
  
  "susadım
  üç tane elma soydular,üç tane portakal
  nafile
  bir bardak suyun yerini tutmadı
  acıktım
  kuş sütü,kuru üzüm getirdiler
  nafile
  bir çimdik somunun yerini tutmadı
  seni düşündüm sevgilim şükrederek
  su gibi aziz olasın her daim
  ekmek gibi mübarek."
• ne zaman yalnız kalsam, hüzünlü olsam aklıma bir dostun bi kağıt parçasında bana verdiği ustanın yalnızlıkla ilgili şiiri gelir..
  
  yalnızlığın kadarsın
  yalnızlığın mis kokmalı
  yalnızlık dediğin büyük bir zindan
  dünyanın en kalabalık zindanı
  dinden imandan cıkarır
  ama öyle bir adam eder ki insanı..
• üç dil adında insanı koparan, fincanı zindanı vesairi taştan oyan bir şiiri vardır ki bedri beyin, değmeyin keyfe.. öte yandan "ressamların ismi bedri olmalı" şeklinde ülkemize yerleşen bir kanaatin ön saflarındandır aynı zamanda bedri bey. diğer örnek de biliyorsunuz ki bedri baykam
  
  bir de yemini var, atölyesinin duvarına astığı. o da şöyledir:
  bugüne kadar resim sanatı alanında
  yapılagelmiş olanları inceleyeceğime
  kendini bütün dünyaya kabul ettirmişler
  arasında beni en çok saranlarını ayırarak
  onlara kendi aramalarımı, denemelerimi
  katacağıma
  alışılagelmiş, basmakalıp, hazırlop
  klişeleşmiş çiğnene çiğnene tadı tuzu
  kalmamış hiçbir şeyi tekrarlamayacağıma
  elimden çıkan her çizgiye
  her lekeye
  her renge
  her beneğe
  kendi aklımı
  kendi tecrübemi
  kendi tasamı
  kendi ömrümü, yüreğimi basacağıma
  aldığım nefes, içtiğim su, bastığım toprak
  gözüm, kulağım, burnum,
  elim, belim, dilim, derim üstüne
  yemin ederim
  yemini bozduğum gün
  burdan giderim
• eskici isimli şiirin sahibi şair:
  
  eskiden yeterdim kendime
  artardim bile
  simdi ne yapsam nafile
  ve
  kim demis 'can eskimez' diye
  bu can tedirgin tende
  can da eskimis
  ben de..
• karadut şiirini yazdigi mari gerekmezyan 1946'da menenjit tuberkuloz'dan öldükten sonra bedri rahmi'nin dizeleri şöyledir:
  "türküler bitti
  halaylar durdu
  horonlar durdu
  hüzün geldi baş köşeye kuruldu
  yoruldu yüreğim, yoruldu."