mutezile

• gazali döneminde zaten pek ortada kalmamış olan itikadi mezhep. halife me'mun dönemi sonrası yönetimlerce kendilerine sıcak bakılmadığı için, zaten ancak alimler arasında olan bu sınırlı kitle, maveraunnehir katliamıyla da birlikte silinmeye yüz tutar. gazali'nin tehafüt'ünde asıl hedef aldığı kitle "feylesoflar" kitlesidir. ayrıca ilginç olan da şudur ki mutezili itikadında olanlar çoğunlukla amelde hanefidirler. hatta tabakat kitaplarında ebu hanife'yi kendilerinden göstermeyi de ihmal etmezler. mutezile'yi, ünlü muhammed ebu zehra gibi eleştiri yağmuruna tutanlar olduğu gibi, ahmet emin gibi, yok olmasına "islam medeniyetindeki felsefi düşüncenin ve akılcılığın sona ermesi" gözüyle bakanlar da vardır (türkiye'de, ebu zehra'nın "islam'da itikadi, siyasi ve fıkhi mezhepler tarihi" eseri, yazarın ortodoks sünni yoruma yakınlığıyla beraber neredeyse temel kaynak gibi görüldüğü için genel görüş bu birinci ekole çok yakın.)