filibeli ahmet hilmi

• meşhur romanı amak ı hayal de genel olarak islam felsefesinin edebi sunumundan çok -özel olarak- islam felsefesinin şubelerinden olan tasavvuf un alt unsurları arasında sayılabilecek vahdet i vücut düşüncesinin sunumunu gerçekleştirmiş engin kültürlü büyük yazardır.
  
  materyalizm ve katı pozitivizmin sert rüzgarlarının herşeyi devirip yıktığı bir dönemde, bazı maddiyatçılarca geri kalmışlığın yegane sebebi olarak islam dini gösterilirken, onu savunmak isteyen yazarın bir karşı argüman olarak eline ilk gelen tabii ki islamın ruhiyatçı yorumlarını ele alan tasavvuf olmuştur. son derece çarpıcı vahdet i vücut düşüncesinin materyalist meydan okuma karşısında ayakta durabileceği düşünülmüş olmalı ki romanın iskeleti tamamen bu düşünce sistemine göre kurgulanmıştır. yazarın hem tasavvufu hem de vahdet i vücutu romanın içinde ustalıkla yoğurması bir taraftan bu bu alemi yakınen bildiğini diğer taraftan roman tekniğine gününün şartlarına göre azami seviyede hakim olduğunu göstermektedir.