george santayana

• felsefesi için: (bkz: scepticism and animal faith).
  
  yüz binlerce sayfa yazısı vs. içinden aforizmalarını peş peşe koysan, burdan göğe yol olur. hadi bir iki tane şey de ben aktarayım.
  
  daniel cory diye bir asistanı var bunun. santayana'nın yanında ya sürekli, herhalde ben de şöyle büyük laflar edebilmeliyim diye düşünüp, akşamdan hazırlanıp, bir gün artık ölümü yaklaşan santayana'ya bütün iyi niyetiyle "ölüm, her türlü anlayışı aşan bir huzur, barış hali midir acaba üstad" diye soruyor. santayana da, "anlamayacaksam, n'apayım lan öyle huzuru barışı" diye cevap veriyor. benim için bir hiçtir o. kör, kozmik bir huzur, barış anlayışıyla ne işim olur, ne de böyle bir şeyin düşüncesi beni rahatlatır diyor. ha bir de biraz alakalı olarak, hindular gibi arı bir tin olacağıma, yunanlar gibi ussal hayvan olurum diye bir sözü de mevcut.^*
  
  sonra efendim, ne kadar doğrudur bilmiyorum ama savaşın sonunu yalnızca ölüler görmüştür^* diye bir özlü söz var ya, onun da ne platon'a, ne de general macarthur'a ait olduğu, santayana'nın woodrow wilson'la alakalı bütün savaşları sona erdirecek savaş argümanına karşı söylediği iddia ediliyor.
  
  garip bir adammış santayana. her şeye olduğu gibi, güncel politiğe de ilginç yorumlarla katılmış. erken döneminde faşist mussolini'yi bile bir miktar övdüğü söylenir. şunları demiş mesela:
  “italya ve ispanya'daki yeni rejim benim için yeni ve gerçek bir memnuniyet kaynağı. fütürizmi ve kendinden emin umutlarıyla amerikan, disipline bağlılığı ve kararın ve sonlunun güzelliğine sevgisi ile klasik. liberalizmin tatsız ve gevşek hayali en sonunda solup gidiyor. zavallı ingiltere ve fransa, şimdi kendilerini zamanında sözün zehriyle bu denli uyuşturmuş olmanın bedelini ödüyorlar..” (letter to b. a. g. fuller, january 1, 1926)
  
  yıl 1935 olmuş, daha ikinci dünya savaşı patlamadan bizimkisi italya'dan bu kez şunları söylüyor:
  "doğal olarak, bir savaş bulutunun altında yaşıyoruz. umarım bir tarafımızda patlamaz. şimdi ruh halim ingilizlere karşı bir antipatiyle yüklü. savaşın başından bu yana anglomania'm ağır ağır söndü. britanya zorbalığı geleneksel bir şey, ingiliz ukalalığı tanıdık. ... ben bolşevikleri tercih ederim. belki de her yerde, o ya da bu şekilde devlet sosyalizmine doğru yol alıyoruz." (letter to r. s. barlow, october 19, 1935)
  
  çok daha güzel aforizmaları var aslında. bu bir giriş olsun...