pronoia

• osmanlı imparatorluğu'ndaki tımar sisteminin tarihsel kökeni söz konusu olduğunda belki de en önemli ve temel referans kaynağı olan bizans imparatorluğu'na özgü toprak sitemi. yakın döneme kadar, gerek bazı muhafazakar tarihçi amcalar ve gerekse kafasını atüt'le bozmuş kimi tarihsel maddeci yoldaşlarca osmanlı'daki tımara etkisinin göz ardı edildiği ya da iyimser olursak "görülemediği" bir yapıdır pronoia.
  
  pronoia, 11.yy'dan itibaren gözlenmekte olup, aynı tımar sisteminde olduğu gibi sosyal, ekonomik ve askeri açıdan dikkate değerdir. önceleri merkezi bizans iktidarına hizmetlerinden dolayı verilen toprak parçalarıyken, zamanla askeri hizmetler karşılığında ve belli kurallar uyarınca kimi kişilere yapılan arazi tevcihleri haline gelmiştir. pronoia umumiyetle mülkiyeti devlete ait bir toprak parçasını işaret eden bir terimdi. ancak bu gelir kaynağı, toprak yerine bir balıkhane, bir maden ocağı gibi herhagi bir işletme de olabiliyordu. aynı tımar sisteminde olduğu gibi pronoia sahibi, elinde bulundurduğu arazinin ve gelirinin büyüklüğüne göre orduya askeri hizmette bulunmak durumundaydı. yine tımara kaynaklık ettiği üzere, bu toprak "stratiotes"i, yani toprak sahibi, tarafından satılamaz ya da herhangi birisine miras bırakılamazdı. pronoia sahibinin ölmesi durumunda toprak devlete geri dönüyordu. osmanlı'daki tımar da aynı mantıkta olmakla birlikte, genellikle aynı toprak ölen sipahinin varisine yeniden tevcih edilirdi. ancak ilerleyen zamanlarda pronoia sahipleri topraklarını miras olarak bırakabildikleri gibi, merkezi otoritenin konstantinopolis dışındaki bölgelerde tahakkümünü feodal güçlere bırakmaya başlaması ile giderek daha fazla imtiyaz sahibi oldular ve osmanlı tarihinde "tekfur" olarak adlandırılan güçlere dönüştüler.