almagest

• almagest, onüç kitaptan oluşur; birinci kitap, kanıtlarıyla birlikte yermerkezli dizge'nin anaçizgilerini verir; ikinci kitap, menelaus'un teoremiyle, küresel trigonometri bilgilerini ve bir kirişler tablosunu içerir; burada örnek problemler de çözülmüştür; üçüncü kitap, güneş'in hareketini ve yıllık süreyi ve dördüncü kitap ise, ay'ın hareketini ve aylık süreyi konu edinir; beşinci kitap aynı konularla ilgilidir, ay'ın ve güneş'in mesafelerini tartıştığı gibi, bir usturlabın yapılışı ve kullanılışı hakkında da ayrıntılı bilgiler sunar; altıncı kitap'ta gezegenlerin kavuşumları ve karşılaşımları incelenir ve güneş ve ay tutulmalarına temas edilir; yedinci ve sekizinci kitap, durağan yıldızlarla ilgilidir, meşhur presesyon tartışmasını, ptolemaios'un durağan yıldızlar katalogunu ve bir gök küresi âleti yapabilmek için gerekli olan yöntem bilgisini içerir; geriye kalan beş kitap ise devingen yıldızların, yani gezegenlerin hareketlerine tahsis edilmiştir ve yapıtın en özgün kısmıdır.
  batlamyus, bu eserinde anaçizgileriyle göksel olguları anlamlandırmak maksadıyla kurmuş olduğu geometrik kuramı tanıtmaktadır; aristoteles fiziğini temele alan bu kuramda, evren küreseldir ve yer bu evrenin merkezinde hareketsiz olarak durmaktadır. şayet günlük veya yıllık görünümler yer'in hareketleri sonucunda meydana gelseydi, her şey uzaya saçılır ve yer parçalanırdı. ay, merkür, venüs, güneş, mars, jüpiter, satürn ve sabit yıldızlar yer'in çevresinde, muntazam hızlarla, dairesel hareketler yaparlar. sabit yıldızlar küresi evrenin sonudur.
  ancak, yer'in merkezde olduğu ve gök cisimlerinin de onun çevresinde muntazam bir şekilde dolandıkları kabul edildiğinde, kuramın bazı gözlemleri, örneğin ay ve güneş'in yer'e yaklaşıp uzaklaşmalarını, bazen hızlı, bazen yavaş hareket etmelerini açıklaması olanaksızdı. bunun için batlamyus yer'i belli bir ölçüde merkezden kaydırmıştır. klasik astronomide bu düzenek (eksantrik) dış merkezli düzenek olarak adlandırılır. gezegenlerin gökyüzünde ilmek atmalarını, yani durmalarını ve geriye dönmelerini açıklamak için de, (episikl) taşıyıcı düzenek adı verilen başka bir düzenek daha kabul etmiştir.
  batlamyus, almagest'in girişinde trigonometriye ilişkin kapsamlı bilgiler vermiştir; çünkü küresel astronominin sınırları içinde kalan klasik astronomiye ait hesaplamalar, küresel geometriye dayanmaktadır. batlamyus'tan yaklaşık olarak üç asır önce yaşamış olan hipparkhos (m. ö. 150) açıların kirişlerle ölçülebileceğini bildirmiş ve bir kirişler cetveli hazırlamıştı; ancak bu konuya ilişkin yapıtı kaybolduğundan, bu cetveli nasıl düzenlediği bilinmemektedir. bazı yayların kirişlerinin bulunması çok kolaydı ve bu kirişlere ana kirişler adı verilmişti; ama bunların dışındaki yayların kirişlerinin bulunması uzun işlemleri gerektiriyordu. bu nedenle batlamyus kirişler cetvelini hazırlarken bir dairenin içine çizilmiş dörtgenlere ilişkin batlamyus teoremi'ni (ab . cd + ad . bc = ac . bd) kullanmak suretiyle, açılar toplamı ve farkının kirişlerini (kiriş (a-b), kiriş (a+b), kiriş a/2 , kiriş 2a gibi) bulma yoluna gitmişti.