hatayi

• siyasal yanıyla da, dinsel inançlarıyla da, gizemciliğiyle de, ozanlığıyla da önemli bir kişiliği olan şah ismail safavi, şiirlerini "hatayi" takma adıyla yazmış, söylemiştir.
  hatayi, asıl adıyla şah ismail, 1486'da doğmuştur. erdebilli şeyh safiyeddin soyundan gelir. anasının babası olan uzun hasan ölünce, iran ve azerbeycan'da karışıklıklar çıkmış, şah ismail bu karışıklıklardan, ayaklanmalardan yararlanarak, dillerini konuştuğu, kültürlerini benimsediği "şii-alevi türkmen aşiretleri"ni çevresinde toplamış, 1502'de azerbaycan'ı ve irak'ı ele geçirmiş; kendisini şah ilan etmiştir. böylece "şii-alevi"liği temsil eden. şah ismail, sünniliğin temsilcileri olan yavuz sultan selim ile özbek hanı şiybanı karşı karşıya gelmiştir. aynı zamanda şeyh de olan şah ismail, "şeyh"lik ile "şah"lığı da birleştirmiştir. bu "şii-alevi" kesimle, "sünni" kesimin karşı karşıya gelmesi, doğal olarak savaşlara yol açmıştır.
  şah ismail, 1510'da merv'de özbek hanı şiybani'yi yenmeyi başarmış, horasan'ı almış ama 1514'te birinci selim'in önünde çaldıran'da yenilmiştir. böylece başkent tebriz ile musul'a dek bütün irak'ı yitirmiştir. bundan sonra da savaşlar sürmüş ise de, şah ismail, kurduğu devletin sınırlarını daraltmak zorunda kalmıştır.
  şah ismail (hatayi) 1524'te erdebil'de ölmüştür. kendisinin hem aruzla farsça, hem de azeri türkçesiyle, türk halk şiiri gelenekleri doğrultusunda heceyle yazılmış şiirleri vardır.
  hatayi'nin, edebiyat alanında asıl ünü, önemi, türkçe olarak yazdığı, halk şiiri geleneklerini yürüten şiirlerindedir. bu yanıyla anadolu'da büyük etkinliğini sürdürmüştür. elbette, özellikle şii-alevi kesimler üzerinde.
  hatayi, bu şiirleriyle anadolu'da şii-alevi'liği yayma amacında olan demeleri ve nefesleriyle güçlü, etkin bir ozan olarak kendisini kabul ettirmiştir.
  "dehname" adlı bir mesnevisi ve "divan"ı vardır.