komütatör

• arçelik fırınların körpe dimağıma soktuğu bir kelimedir komutator... yıllarca mutfakta kahvaltı ederken, yemek yerken fırındaki iki düğmenin üzerindeki termostat ve komutator yazılarıyla göz göze geldim, telaffuz etmeye çalıştım, anlamlarını çözmeye çabaladım. ne var ki o küçücük dimağıma sığmadı termostat ve komutator. neyse ki çocuk halimle bana soğuk terler döktüren o iki kelime, fırınla birlikte çıkıp gitti hayatımdan. gel gör ki yakamı bırakmıyor termostat ve komutator. ne diyeyim cok hayinsin sozluk...^*
• kimisinin de komitatör diye telaffuz ettiği bi kelime komütatör. genellikle ikili elektrik anahtarları için kullanılan bir isimdir elektrikçiler arasında, fakat bu, elektrik anahtarları en fazla ikili oldukları içindir muhtemelen. yani üçlü elektrik anahtarı olsaydı o zaman ona da komütatör denecekti, böylece kelimenin kullanımının ikili komütatör, üçlü komütatör gibi çeşitleri çıkacaktı, sonra birisi çıkıp diyecekti ki "ulan madem ikili üçlü diye belirtiyoruz o zaman ikili anahtar üçlü anahtar diyelim komütatör kelimesini atalım". böylece bu kelime pek kullanılmayacaktı. bunlar sadece tahmin tabi ki.
• (bkz: commutator)
• kuantum mekaniğinde sıra değiştirme özelliğinin olup olmadığını ortaya çıkaran işlem. kuantum mekaniğinde çoğu 'gözlenebilirin' sıra değiştirme özelliği yoktur. bir bardak suyu içip bardağın içine tükürmekle bardağın içine tükürüp suyu içmenin aynı şey olmaması gibi.
• bu zamana kadar çevremde bu terimi bilen bir kişi bile görmedim. elektrikçiler bile ya anahtar ya da düğme diyor.
  
  ben de yıllar önce rahmetli altın elbiseli adam'ın şu videosundan öğrenmiştim. aslında bu kelime fransızcadaki "commutateur" kelimesinden türkçeye geçmiş olsa da fransızcaya da latincedeki "commutare" fiilinden geçmiştir.
  
  açıkçası tdk, türkçe karşılığını anahtar olarak verse de bana göre bu pek doğru değil. çünkü anahtar de rumca kökenli bir kelime. türkçe kökenli olan düğme kelimesi komütatörün karşılığı olmaya çok daha uygun gibi. ama tabii ki söylerken ne düğme ne de anahtar; komütatör kadar ağız doldurmuyor. söylerken, sanki çok komplike bir şeyden bahsediliyormuş hissi veriyor.
• (bkz: komut/@ibisile), komutan
• birden fazla anahtarın bir arada olduğu düğme grubuna komütatör demek daha doğru olur.
• teknik olarak tek düğmeli anahtarın iki düğmelisi olduğundan ne zaman ki bahse konu olsa literatürdeki komütatör adı aklıma gelmez ikili/çifli anahtar şeklindeki kendimce olan tanımı aklıma gelir.
  
  komütatör
• grup teorisinde x ve y elemanlarının komütatörleri [x, y] = x'y'xy şeklinde tanımlanır. xy = yx[x,y] ifadesini yazabilmemizi sağlar ve komütatör altgrupları tanımlarken kullanılır.
• bir elektrik akımının yönünü değiştirmeye yarayan araç (bkz: anahtar)