teksas

• ing. adana.
• bugun biraz texas tarihi ile ilgili yazmak istedim.
  
  bildiginiz gibi texas'in ilk yerlesik halki amerikan yerlileri. bunlar apache, caddo, comanche, kiowa, cherokee, coushatta, kickapoo, wichita diye gidiyor.
  
  1519'da ilk avrupa'lilar olan ispanyollar bolgeye variyorlar ve daha sonra nueva españa yani "yeni ispanya" olarak adlandirilacak olan koloniyi kuruyorlar. merkezi mexico city olan bu koloninin buyuklugu gunumuzdeki texas ile sinirli degil, neredeyse abd'nin tamamini kapsayacak bir yuzolcumune sahip ve guneyde guney amerika kitasina kadar iniyor. bu koloni daha sonra yillar icerisinde diger avrupalilarin da kitaya gelmesi ile birlikte savaslar (ozellikle fransa ile) ve bagimsizlik ilanlari ile parcalanacak ve meksika'ya evrilecek.
  
  ispanyollarin somurgelestirdigi bu topraklarda yasayan amerikan yerli uluslarindan biri de pueblo'lar. pueblo halkinin ozelligi amerikan yerlilerinde pek rastlanmayan bir sekilde, cadirlar yerine adobe kullanilarak yapilmis cok katli ve icerisinde odalari bulunan binalarda yasamalari. ayrica diger yerlilere gore daha gelismis tarim teknikleri kullaniyorlar. pueblo'da ispanyollarin bu halka verdigi isim zira "pueblos" ispanyolca "kasabalar" demek. aslinda ispanyollarin pueblo halki diye tek bir isim altinda topladigi bu halk bes farkli halktan olusuyor ve kendilerine dogal olarak pueblos demiyorlar. kendi dillerindeki isimleri hopi, taos, jimez, zuni and tigua.
  
  tabii bu halktan durduk yere uzun uzun bahsetmedik. bu halkin texas'in kurulmasindaki onemi 1620'de santa fe de nuevo méxico'da (gunumuzde abd'nin new mexico eyaleti) ispanyollara karsi ayaklanmalari ve 400'e yakin ispanyolu oldurmeleri, geri kalan 2000 tanesini ise gunumuzde el paso, texas sehrinin oldugu bolgeye surmeleri. surulen ispanyollar bu sehri kuruyorlar ve bu sehir, gunumuzdeki texas topraklarinda kurulan ilk ispanyol sehri oluyor. bu olaydan 12 sene sonra ispanyollar geri donup, pueblos katliami yapacak ve sehirlerini tekrar ele gecirecekler fakat konumuz bu degil, donelim texas'a.
  
  bu arada yil 1625 oluyor. gunumuzde corpus christi sehri yakinlarina fransizlar gelip bir koloni kuruyorlar. maksat ispanyollara killik olsun. yok yok aslinda oyle degil. aslinda missisipi nehrine gitmeye calisirlarken kaybolup orada bir kale kurmaya karar veriyorlar (fort saint louis). bu sanssiz koloni kuzeye illionis'e ulasmaya calisiyor ve bu sanssiz yolculuk boyunca katliamlar, hastaliklar, isyanlarla bogusuyor ve illionois'a ulasamadan hepsi olduruluyorlar. bu arada fransizlarin bolgeye geldigini ogrenen ispanyollar onlari aramaya basliyor cunku kendilerine tehdit olarak goruyolar. bu sayede bolgede yayilmalari hizlaniyor. bir sure sonra fransizlarin terkettigi kaleyi ve toplari buluyorlar. toplari yakip, kaleyi gomuyorlar. daha sonra "lan biz bayagi salagiz galiba, topu gomup kaleyi niye yakmadik ki ? saatlerdir ugrasiyoruz" diyorlar. neyse, kale ve toplar ortadan kalkinca kalintilar uzerine binalar dikiyorlar ve fransizlarin biraktigi o kalintilar 1990'li yillara kadar topragin altinda kaliyor.
  
  ote yandan kurduklari bu kale daha sonra fransizlar'in bu topraklar uzerinde hak iddia etmesi icin dayanak olusturuyor.
  
  bundan sonraki bir asir ispanyollarin, bolgenin hemen komsusu olan fransiz bolgesi louisiana'nin olusturdugu tehdite karsi ha babam sehir kurmasi ile geciyor.
  
  yillar 1821'i gosterdiginde meksika ispanya'ya karsi isyan bayragi acip, bagimsizlik ilan ediyor. tabii ki o yillardaki meksika sinirlari gunumuzdeki meksika'dan cok farkli (cok cok daha buyuk). gunumuzdeki texas da meksika'nin bir parcasi.
  
  bu arada on uc koloni ayaklanmis ve ingiltere'den bagimsizligini alip abd'yi kurmuslar. meksika hukumeti ulkeyi guclendirmek ve nufusu arttirmak icin bir gocmen programi baslatiyor ve kuzeyden amerikalilarin ulkeye gelmesine izin veriyor. 1819 ekonomik krizi'nden dolayi fakirlikten surunen amerikalilar icin meksikaya yerlesmek cok cazip geliyor cunku meksika hukumeti bu insanlara toprak veriyor. bu ingilizce konusan, cogunlugu protestan gocmenlere anglos deniyor ve 1834 yilina geldigimizde ulkede 8bin ispanyol/amerikan yerlisi kokenli meksikaliya karsin 30bin anglos yasiyor.
  
  bu sirada meksika hukumetinde "antonio de padua maría severino lópez de santa anna y pérez de lebrón " gucu eline geciriyor. insanlar "oha ! ne kadar da uzun isimli bir adam" diye hayran olup bunu basa getiriyorlar herhalde. kendisi batinin napoleon'u unvanina sahip olan antonio abimiz, giderek saga cekmeye basliyor. ulkeyi baskici, asiri sag, askeri bir hale sokuyor. boyle otoriter bir manyagin dikkatini "azinliklar" cekiyor tabii. "lan daha ulkeyi yeni kurdunuz, ne ara azinlik problemi yarattiniz ?" uyarilarina aldirmadan yaverine "bu anglos'lara cok fena gicik oluyorum" diyor ve sorunu cozmek icin kendince bir cozum buluyor.
  
  diyor ki [yaverine] "yahu yaver senin adin ne ?" adamcagiz da "efendim benim adim yaver degil, tutturdugunuz bi yaver de yaver... daver benim adim diyor". antonio bu konuya fazla takilmiyor, "tamam uzatma" deyip devam ediyor.
  
  "arkadas bu tejas [evet tejas, texsas in orjinal ispanyolca ismi tejas] bir eyalet degil mi ? bu eyaletde de lanet olasi anglos cogunluk degil mi ? bu adamlar ulkede azinlikken eyalette nasil cogunluk olabilir, hayatta izin vermem" diyor ve tejas eyaletini ispanyol kokenli meksikalilarin harman yeri olan coahuila eyaleti ile birlestirip coahuila y tejas adinda sacmasapan bir eyalet olarak ilan ederek gerrymandering'in tohumlarini atiyor.
  
  aslinda antonio oglan, kuzeydeki abd'nin meksika'nin bir parcasi olan teksas'ta hak iddia ederek ele gecireceginden cekiniyor. bu yuzden boyle islere giriyor ama bununla da yetinmiyor. zaten bu konuda toplum destegi varken koleligi kaldirmaya karar veriyor. bu ekonomisi kolelige dayali isgucu gerektiren texas'a buyuk darbe vuruyor. yetiyor mu ? hayir. hemen arkasindan abd'den anglos gocmenlerin gelmesini yasakliyor. yetiyor mu ? hayir. yaninda bu gormus oldugunuz tarak ve gocmenlerin katoliklige gecmesini ve ispanyolca konusmasini zorunlu kiliyor.
  
  bu bardagi tasiran son damla oluyor ve isyan eden texasli anglolar meksikali komutanlari esir almaya, kaleleri ele gecirmeye basliyorlar (don't mess with texas). antonio bu isyanlarin uzerine bildigin deliriyor ve cok sert bir sekilde bastirmaya basliyor. hatta "esir almak yok, direkt oldurun. vurun, koman" diye emir veriyor. hizini alamayip "yok ulan eyalet filan, kaldiriyorum eyaletleri, uniter devletiz bundan kelli, mexico uber alles" diyor ve badem biyik birakmaya karar veriyor.
  
  bu artik islerin geri donulmez bir sekilde donustugu nokta oluyor ve 1836'nin nisaninda texas revolution basliyor. antonio "texas'in geri alinmasi benim kisisel meselemdir, seni almadan olmeyecegim" diyor ve hazirladigi dev ordu ile kuzeye yuruyerek saldiriya geciyor. yoluna cikan tum teksas ordularini birer birer bicen antonio nihayetinde gunumuzde san antonio sehrindeki alamo kalesi'ne variyor.
  
  kaleyi savunan herkesi tamamen olduren antonio oglan zafer sarhoslugu icerisindeyken, sam houston liderliginde yeni bir texas ordusu kuruluyor. bu ordu yavasca kuzeye dogru cekilmeye basliyor ve bu cekilme surecinde meksika ordusunun zalimliginden korkan sivil halkin da katilmasi ile giderek buyuyor. cunku manyak antonio artik yoluna cikan sivil anglo'lari da oldurmeye basliyor.
  
  takvimler 21 nisan'i gosterirken iki ordu nihayet karsilasiyor. bu asamada artik antonio teksas'lilari cok kucumsedigi icin guc sarhoslugu icerisinde. bu karsilasma bagimsiz texas'in kurulmasindaki en onemli savas olan san jacinto olarak tarihe geciyor zira texas'lilar savasi kazandigi gibi antonio oglani da esir aliyorlar.
  
  bundan sonraki surec antonio'nun hayatina karsi meksika ordusunun rio grande nehrinin guneyine cekilmesi, antonio'nun serbest birakilip geri donmesi fakat buna sinirlenen texas halkinin isyan etmesi, yeni kurulan republic of texas hukumetinin "texas'da yeni bir fransiz devrimi istemiyoruz" demesi, basarisiz bir darbe denemesi gibi olaylarla geciyor. neticede sam houston texas'in ilk baskani olup, houston sehrine adini veriyor.
  
  sonraki surecte meksika, bagimsiz texas cumhuriyetini tanimayi reddediyor. antonio dondugu ulkesinde ozellikle de texas'a karsi giristigi savasta isledigi suclardan dolayi gozden dusuyor. meksika hukumeti abd'yi texas'i kiskirtmakla suclamasina ve abd texas'i bagimsiz ulke olarak tanimasina karsin, parcasi ilan etmeyi reddediyor.
  
  ote yandan fransa kendisi icin yeni bir ticaret partneri olacagini dusundugu ulkeyi hemen taniyor. meksika ile iyi iliskiler icerisinde bulunan ingiltere ise 1840 yilina kadar bekleyip, meksika'nin geri alamadigini gorunce ulkeyi tanimaya karar veriyor.
  
  yil 1845 oldugunda, hedefleri abd ile birlesmek olan texas hukumeti abd ile anlasiyor ve abd texas'i annex etmeye karar veriyor. bunun uzerine meksika "tamam ulan, annex etme bagimsiz ulke olarak tanicam ben dur !" diyor ama artik is isten gecmis oluyor. birlesme yonunde oylama yapan texas, abd'ye katilmaya karar veriyor ve bu karar mexican-american war'a yol aciyor.
  
  texas'in abd ile birlesmesine cildiran meksika abd'ye savas aciyor ve savasin sonucunda topraklarinin %55'ini kaybediyor ve texas ile beraber, new mexico, arizona ve california'yi da abd'ye vermeyi kabul ediyor.
  
  ve bu olaylar texas halkinin yari deli, silah duskunu karakterini sekillendirip bugune getiriyor.
• gecmisten ders alan eyalet. bundan yillar once teksas'ta petrol cikartilmaya baslandiginda petrol endustrisine deli gibi para yatirilmis. geri kalan parayla de her yere insaat yapilmis. yani ayni son yillarda gelen sicak parayi tamamen insaat sektorune yatiran turkiye'nin yaptigi hata yapilmis. daha sonra cikartilmasi kolay ve ucuz olan petrol bitince tabi ki teksas ekonomisi de bir daha kolay kolay icinden cikamayacagi bir cokuse girmis. 1970'lerde eyaletin petrolu tukenmemisti ama kalan petrol rezervlerini cikartmak cok zor ve masrafli olacagi icin bunlara dokunulmayacakti.
  
  2000'li yillarin ortasinda petrolun varil fiyati 100 dolari gecince geri kalan teksas rezervlerini cikartmak icin yeni teknikler gelistirildi. eskiden petrolun varil fiyati 30-40 dolarken bu teknikleri denemek kar getirmeyecekti ama petrol varil fiyati 100 dolara dayaninca sen petrolun varilini 70 dolara bile cikartsan kar edecegin icin daha fazla risk alabiliyorsun. bu yuzden teksas'ta "ikinci petrol patlamasi" yasanmaya basladi. ilk petrol patlamasinda yaptigi hatalari goren teksas bu kez dersini almisti ve ekonomisini petrol bitince de ayakta duracak sekilde sekillendirmeye basladi ve bir cok endustriye yatirim yapildi.
  
  teksas petrolden dolayi yilda 2 milyar dolarin uzerinde gelir elde ettigi icin vergileri azaltti. ozellikle california ve new york gibi vergi yukunun cok yuksek oldugu yerlerdeki sirketlere "teksas'a tasinin, az vergi odeyin" veya "1,000 teksasliya is verin, 2 sene vergi odemeyin" gibi kampanyalarla yaklasti. bu yuzden fedex, toyota, state farm insurance gibi bir cok buyuk sirket teksas'a tasinma karari aldi. zaten teksas'ta olan at&t gibi sirketler de buradaki nufuzunu arttirmaya basladi. bundan dolayi teksas'in ekonomisinde petrolun oynadigi rol de giderek dusmeye basladi.
  
  petrolden kazanilan para ile telekomunikasyon, teknoloji, bilisim, ulasim, egitim ve saglik alanlarinda cok buyuk yatirimlar ve atilimlar gerceklestirildi. petrolden gelen para kullanilarak eyaletin petrole olan bagimliligi azaltildi. bugun teksas'in ekonomik hacmi 1.2 trilyon dolara ulasti ve petrol gelirleri bunun ufak bir kismini olusturuyor. teksas'ta hemen hemen her endustri temsil ediliyor. abd'de issizlik oraninin en dusuk oldugu eyaletlerden biri ve abd'de en hizli buyuyen 10 sehrin 4 tanesi teksas'a ait (houston, dallas, san antonio ve austin).
  
  teksas'ta petrol endustrisi hala para basmaya devam ediyor. petrol kuyularinda calisan bir kamyon soforu hic tecrubesi yoksa aylik 6-7 bin dolarla basliyor ve birkac sene icinde maasi 10 bin dolari geciyor. tabi petrol cikartilan kasabalarda da ev kiralari ve diger masraflar son yillarda cok artmis durumda. genelde petrol kuyularinda 4-5 ay calisip yilin geri kalanini tatille geciren insanlar var.
  
  teksas abd'de en fazla ic goc alan eyalet konumunda. son yillarda ozellikle chicago, san francisco, los angeles, new york gibi hayat pahaliliginin yuksek oldugu ve vergilerin hayati etkiledigi yerlerden teksas'a dogru goc dalgasi var.
  
  http://www.bizjournals.com/…ing-on-up-to-texas.html
  
  teksas'i cazip kilan seyler ucuz ev fiyatlari, ucuz benzin, dusuk vergiler, cazip is olanaklari, havanin daima sicak ve gunesli olmasi ve insanlarin genelde cok guleryuzlu olmasi. bununla birlikte onemli bir kisminin denize uzak olmasi, kuru bir iklime sahip olmasi, insanlarinin cogunun cumhuriyetci olmasi ve bazi bolgelerindeki yuksek suc orani bazi insanlari korkutuyor.
• şu anda deli gibi olayların yaşandığı eyalet.
  
  hiçbir evde ısıtma veya yalıtım yok hatta koskoca eyalet başkentinde bir adet kar küreme aracı veya tuzlama kamyonu yok çünkü eyalette buna benzer bir olaylar zinciri nerdeyse hiç gözükmedi.
  
  coğrafik olarak en kuzeyi bile türkiye'nin en güneyinden daha güneyde olan bir eyalet ortalama enlemi kuveyt, suudi arabistan, kahire gibi yerlerle aynı olan deniz kıyısı ve düz bir coğrafyadan bahsediyoruz. 40 derece sıcaklığın bile normal olarak sayıldığı bir yer normalde.
  
  ama şu süreçte hava sıcaklığı deniz kıyısında -11 c dallas gibi yerlerde de -27c'ye kadar indi. dallas kuveyt'le hemen hemen aynı enlemde, şamdan, beyrut'tan, adana'dan, kıbrıs'tan , kudüs'ten bile güneyde olan bir şehir.
  
  sanırım olan bu olayın karşılığını adana'da -30 derece antalya'ya da -40 derece hava olması gibi düşünebilirsiniz.
  
  eyalet geneli o kadar sıcak ki evlerden basit ısıtma altyapısı bile yok, şömine, soba, doğalgaz hiçbir şey.bu da yetmezmiş gibi eyalaetin bütün altyapısı ekstrem sıcaklara dayanmak üzere kurulu ekstrem soğuklar için altyapısı yok denecek düzeyde. hem bütün büyük su boruları patladı(evlerdeki küçük bu borularıda dahil olmak üzere) hem de elektrik altyapısı çöktü, eyaletin yüzde 20si elektriksiz daha fazlası sussuz kaldı.
  
  millet kendi fırınlarını çalıştırıp kapağını açık bırakıyor ki ısınsın. o derece bir soğuk var bir günde +20 cmden fazla bazı yerlerinde de 40 cm'den fazla kar yağışı oldu. 8 milyonluk en büyük şehrinde bile bir tane tuzlama aracı yok ve bir tane kar küreme aracıda yok.o kadar anormal bir durum yani en son 1899'da böyle bir soğuk olmuş.
  
  hastaneler bile çökmüş durumda eyalette dünyanın en büyük petrol sanayi kuruluşları var ama bu kuruluşlar ürettikleri kış lastiğini teksas'ın çoğu yerinde piyasaya bile sürmüyorlar çünkü zaten kimse kış olmadığı için almıyordu. ambulans şöferleri nasıl kullancaklarını bilmiyor kimse kar görmemiş herkesin kolu bacağı kalçası kırılmış, çıkmış operasyon için geliyor bir yandan da kimse evden çıkmayın diyor allahım kıyamet.
• memleketimizde nerede aleni bir silahlı olay vuku bulsa, direk "teksas a döndü memleket cık cık" şeklinde bok attığımız, imajı bozuk a.b.d. eyaleti.
• (bkz: teksas ovası mason yuvası)
• sevgili abd'nin bu en dangoz eyaletinin, en teksas olmayan parcasi austin'li demokratlar karsi atak yaparak "eger bu dangozlar abd'den ayrilirsa, biz de austin olarak onlardan ayrilip eyalet haline gelelim mi? ne dersiniz ? evet dediginizi duyar gibiyim" diyerek imza toplamaya baslamislar.
  
  ay gulmekten olucem.
  
  https://petitions.whitehouse.gov/…d-states/tdd212hq
• halki istedigi takdirde birlikten cikma hakkina sahip "degildir".
  
  bu tip bir hakkin, hava kadar su kadar dogal olmasi sozkonusu olamaz zira "by default" hic bir eyaletin bu hakki yoktur. bir eyaletin abd'den ayrilabilmesini saglayan hakkin abd ile birlesme anlasmasinda bulunmasi gerekir gelgelelim genel kaninin aksine texas da aynen diger eyaletler gibi, bu hakka sahip degildir. bu sadece bir sehir efsanesidir.
  
  daha once baska link verilmis ama belgesiz konusanlara yeterli olmamis sanirim. bir tane de ben vereyim.
  
  http://www.quora.com/…s-related-to-their-annexation
• teksas'in en yasanilir, en insani yerinin zihniyet olarak teksas'in geri kalan tamamindan son derece farkli olan austin olmasi, size teksas'in nasil bir yer oldugu konusunda fikir verebilir sanirim.
• eyaletin yuzolcumu turkiye'ninkine yakindir (680bin kilometre kare vs. 780bin kilometrekare)
  
  hatta bu benzerlikle nice amerikaliya turkiye'nin yuzolcumu hakkinda fikir vermisimdir. ha neye yaradi? bir halta yaramadi. yine de. hic yoktan iyidir. (ne?)