hesabın var mı? giriş yap

  • mitralyöz günümüzde her makinelitüfekle eş anlamlı bir kelime haline gelmiş olsa da aslen tek bir icadın özel ismi olarak çıkmış ancak buradan yürüyerek koskoca bir janra da adını vermiştir. böyle nescafe'nin bütün instant kahvelere kendi adını vermesi gibi bir örnek silahlar aleminde çok görülmez.

    mesela günümüzde bütün makinelilere gatling demiyoruz çünkü o dönen namlularla özdeşleşmiştir. nordenfelt demiyoruz, öyle diyince aklımıza 15 kilo çelik bloklarla kurulan primitif silahlar geliyor. mitralyöz diyince aklımıza top arabasında çekilen tuzluk gibi bir şey gelmesi lazımken modern makinelitüfek de akla geliyor. niyeyse öyle olmuştur.

    kelimenin kökeni fransızca mitraille'den gelir. bu file bir torba içine üzüm salkımı gibi koyulmuş bilyalardan oluşan bir tür anti personel topçu mühimmatının tarihi adıdır. görünüş olarak zaten topa benzemektedir, sadece piyadeye karşı kullanılması planlanmaktadır, ona mukabil bunu atan silaha dişi bir cinsiyet vererek mitrailleuse demiştir fransızlar*.

    1866 yılında mekanik bir kol yardımıyla ateşlenebilen, top arabasıyla çekilebilen, şarjörle dolan ve 25 namlunun bir top namlusunun içine yerleştirildiği, dönemine göre modern denilebilecek bir dizaynı vardır. silahın operatörü silahın arkasındaki bir manivelayı saat yönünde çevirdikçe pirinç 10 kiloluk bir şarjör bloğuna itinayla dizilmiş 13mm mermiler sırayla ateşlenmektedir. mermi bittiğinde tepeden pirinç blok çekilip yeni şarjör koyulmaktadır. tüm şarjörler kullanıldığında silahın savaştaki kullanımı da sona ermektedir.

    fransızlar bu silahı icat ettiklerinde devlet sırlarının en üst mercii olarak kabul etmiştir. mitralyöz nihayetinde bir manga askerin 30 saniyede yapacağı işi 10 saniyede iki kişiyle yaptığı için potansiyelinin de büyük olduğunu hesaplamaktadırlar. o yüzden böyle bir silah olduğunu duyurmak bir yana, can düşmanları prusya ve habsburg hanedanları bunu görüp kopyalamasınlar diye 3. napoleon zamanında devlet erkanı ve generaller arasında bile orduda böyle bir silah olduğunu bilen adam yoktur. bunlardan 400 tane üretmişler, savunma platformu olduğunu hesaplayıp defansif noktalara sanki topçu bataryasıymış gibi dizmişler ancak gizliliğin bokunun çıkması yüzünden bu bataryalara atanan topçu subayları ve erat mitralyözü açık alana çıkarıp adam gibi bir eğitim yaptırmamışlardır. şöyle eğitim tablolarıyla silahı operatörlere teorik olarak anlatıp bundan verim bekleme eğilimine girmişlerdir. bugünkü standartlarda silah operatörün pratiği silahını tanıması, sınırlarını bilmesi açısından en geçerli metoddur. 1860-70 arası fransızlarda ise askerler sınıflarda daha önce hiç icat olmamış, hiç kullanmadıkları, ne işe yarar tam anlayamadıkları bir silahı resimlere baka baka öğreniyormuş gibi yapmışlardır.

    bir başka fecaat durum ise mitralyözün komple top kabul edilmiş olmasıdır. ordu defterindeki adı bile "le canon à balles" (mermi atan top) olarak geçer. silahın mucidi auguste verchère de reffye bile silahı hafif top gibi kullanılsın diye tasarlamıştır. daha dünyada bir makineli tüfek anlayışı yoktur. nelere kadir olduğunu kimse tam hesaplayamamaktadır.

    işte bu seviyede denyoluklar kendilerine imparatorluk fransasının en kara yılı olan 1870'de çok pahalıya patlayacaktır. silahın tam potansiyelinden emin olmadıkları için bunları topçu olarak kullanmaya kalkacaklar, top menzili ile mermi menzili arasında epey bir fark olduğu için ve 19.yy topçusu cephenin geleneksel olarak hep tepesinde olduğu için mitralyözler kıyım yapabilecekleri yerde hep uzakta menzil dışında kalacaktır. oysa devir piyadenin sıra sıra küme küme yaklaşıp volley atışlar yapmayı tam bırakamadığı, makineli tüfekçinin böyle karşısında 50 metrede statik duran binlerce piyade gibi ıslak rüyasında görebileceği durumlar yaratan bir devirdir. yanyana üç mitralyözün düşman cephesini ortadan makas gibi biçebileceği durumlarda mitralyöz fransız savaş anlayışının bir kurbanı olarak hiç aksiyonda bulunamamıştır. prusya ordusunun demirbaş tüfeği dreyse o senelerde bile 1400 metreye atış yaptığı için mitralyöz operatörleri ölmesinler diye 1500 metrede duracaklar, o mesafeden attıkları da dağa taşa uçan kuşa gidecektir.

    bunun tek istisnası da geleneksel örnek olarak 18 ağustos 1870'teki gravelotte savaşı'dır. burada fransızlar şansa mitralyöz bataryalarını koruganların ardına çekip kamufle etmeyi becermişler. prusya piyadesi hücumu başlattığında saldıran 8. kolordu birden kendilerini açık alanda altı mitralyözün önünde bulmuş tam 5200 kadar ölü ve 14.430 yaralı vererek dağılmıştır. ancak bu da tek bir örnektir, fransa bu savaşı da nihayetinde kaybedince ve mitralyöz 1870 fransa prusya savaşına büyük bir etki etmeyince fransızlar deyim yerindeyse bu silaha küsmüşlerdir. büyük umutlarla icat edilen bir şey en kara günde kendilerini kurtaramayınca fransız ve denebilir ki avrupa genel askeri doktrini makineli tüfeğin potansiyelini hiram maxim gelip bunu zorla kendilerine anlatana kadar anlamamakta direnecektir. fransa 1897'ye kadar tam 27 sene bir daha mitralyöz falan görmek istemeyecektir.

    birinci dünya savaşında ise makineli tüfek dikenli tel ve siperle birleşince savaş denen olguyu komple değiştirecek, süvarinin hükümranlığını bitirecek, milyonlarca genci gömecek ve cephede hareketi bitirdiği için siperlerde sefalet koşullarının yaşanmasının da baş müsebbibi olacaktır. ama tabii oraya daha gravelotte'den sonra bir 44 yıl vardır.

    özetlersek mitralyöz başarısız addedilse de başarısızlığı dizayndan değil kullanımdaki yetersizlikler ve doktrinin uyumsuzluğu yüzündendir. ona rağmen dünyadaki çoğu dile makineli tüfek terimini karşılamaktan da geri duramamıştır. bugün bile fn-minimi'nin fransız ordusundaki adı mini-mitrailleuse'dür. norveçliler makinelilerine mitraljøse, biz keza osmanlı devrinde daha çok bugün çok nadir de olsa mitralyöz, romenler mitrailiera, yugoslavlar mitraljez, arnavutlor mitraloz, yunanlılar ise mydraliovolo derler.

    çıkıntı olarak bir tek hollandalılar silahtaki dişi cinsiyet kalıbını değiştirerek makineli tüfeğe mitralyör demişlerdir. fransızca konuşan belçikalılar ise biri ortalık yerde atışlarda falan mitralyör derse "bu ne biçim fransızca lan" diye söylenerek gidip kanser olurlar.

  • dinden soğuduk dinsiz olduk, ısırıldık kovalandık köpeklerden soğuduk, 7 milletten insanlar girdi insandan soğuduk nasıl bir döneme geldik lan biz.

  • büyük bir sitede oturuyorum, öyle kapıda şeker toplamalara falan hiç rastlamadım kaç senedir. bugün kapı çaldı kimseyi beklemiyordum, 5-6 yaşında bir çocuk şeker topluyormuş. kapıyı açtım, "maalesef bende şeker yok çünkü buraya hiç misafir geleceğini beklemiyordum o yüzden almadım" dedim. evde hiç nakit para da yok şimdi ne yapacağım diye düşünürken çantasından bir tane şeker çıkarıp verdi bana, "şekerin yoksa al bunu o zaman, bir sürü toplarım ben zaten daha" dedi. birkaç sene daha unutmam herhalde bu olayı :)

  • iç burkan röportajdır. 11 yaşındaki çocuğa ailesinin nasıl geçineceğini, ekonomik durumu düşündürenler utansın diyeceğim de onlarda utanma olsa hala koltuklarında oturamazlardı zaten.

  • benim rick and morty hakkında bi şansım bi de şanssızlığım var. bu diziyi aslında ilk yayınlandığında izlemeye başlamıştım ama nedense bi ısınamadım o dönem. sanırım ikinci sezonun ortasında da bıraktım. dördüncü sezon finalinden sonra bi arkadaşım çok söyledi izle artık diye ama onu da yapmadım yaklaşık iki yıl kadar. şanssızlığım şu, diziye tekrar başladığımda çok sevdim neden daha önce izlemedim falan dedim, şansım da şu ben bunu diyene kadar beş sezon birikmişti. o nedenle bölümleri peş peşe yutabiliyordum.

    yalnız şimdi geldik beşinci sezon finaline ve ben artık günceldeyim. o bir problem. yine de dizinin yolunu yıllarca gözlediği için beklentisi artan insanlar gibi değilim. mesela beşinci sezon genel olarak bozdu denmiş ama bunun çoğunlukla beklentiyle alakalı olduğunu düşünüyorum ben. şimdi genel olarak bu sezon nasıl olmuş bir bakalım.

    --- spoiler ---

    rick and morty aslında episodic bir dizi. yani her bölüm temelde birbirinden bağımsız. bu da dizinin yapımcılarına çok büyük bir özgürlük sağlıyor ki bin beş yüz tane paralel evrenin anlatıldığı bir hikayede 5 sezon boyunca tutarlı kalmanız hayli zor. aklınıza gelen her uçuk kaçık fikri istediğiniz gibi yazamazsınız çünkü böyle olursa izleyici tutarlılık peşine düşer. episodic yöntemde ise space beth ve evil morty gibi hikayeler olsa da bölümün mantığı pek sorgulanmaz.

    beşinci sezonda ise bu yapıda değişikliğe gitmişler ve sezonun başında bile sezon sonuna işaret eden diyaloglar eklemişler. mesela south park da episodic bir diziyken son yıllarda sezona yayılan hikayeler anlatmaya başladı ve açıkçası çok farklı bir tat yakaladılar orada. benzer bir durumun rick and morty için de geçerli olduğunu söylemek mümkün.

    ancak bunun sebebi finale kadar hikayeyi biriktirip patlama yaratmak değil, daha çok fanların isteğini karşılamak. çünkü reddit'e falan bakarsanız evil morty ve rick'in geçmişi gibi konularda çok fazla teori üretildiğini görebilirsiniz. bu da haliyle bir merak oluşturuyor ve dört sezonun ardından herhangi bir cevap alamayınca fanlar huysuzlanmaya başlıyor. bu nedenle beşinci sezonda tıpkı rick'in morty'e yaptığı gibi hafıza cihazını uzatıp al çok merak ediyorsan öğren demiş gibi bir hava var. bunu söyleme nedenim de bölümde rick'in geçmişi ve citadel konusunun çok hızlı geçilmesi. yoksa isteseler bundan milyon kat daha epik bir bölüm yapabilirlerdi.

    bu sezonun bir diğer farklı noktası da derinlik mevzusu. ilk dört sezonda rick'in yaptığı tüm çılgınlıkarın aslında duygusal dünyasını kontrol edememesinden ya da bazı şeylerden kaçıyor olmasından kaynaklandığını bize ince ince sezdiriyorlardı. (bkz: pickle rick) ayrıca beth ve jerry'nin ilişkisi de uzay temalı bir komedi dizisi için fazla depresifti. bu sezonda ise bu derinlik biraz azalmış durumda. mesela wubba-lubba-dub-dub'un anlamını öğrendiğimiz diyalog ya da rick'in unity'den ayrıldıktan sonra garajında yaptıkları sayesinde dizi insanın karanlık yönleri üzerine keşfe çıkıyordu. bu sezonda ise bir kaç kısım hariç böyle bir durum söz konusu değil.

    dizi bu alanda biraz eksilmiş olabilir ama yaptığı zekice espriler tüm hızıyla devam ediyor. mesela birinci bölümde rick'in şarapları yıllandırmak için açtığı portaldan, morty'e yardım etmek için geçen herşeyden habersiz karakter ve ondan sonra başlayıp her bir saniye yükselen değişim çok zekice planlanmış. bir de diğer sezonların üzerine ekleme yapmıyor olsa da decoy family konusu ve bu meselenin her bir adımda daha da tırmanması çok güzel işlenmiş diyebiliriz.

    --- spoiler ---

    sonuç olarak yine kendisini çok hızlı bir şekilde izleten, takip ederken eğlendiren her ne kadar dizinin yapımcıları bu konuda biraz gönülsüz olsa da rick'in geçmişi ve evil morty hakkında çok şey öğrendiğimiz bir sezon oldu bu.

    bir de son bir not olarak şunu söylemek istiyorum. evet bu sezon genel olarak çok derin değil dedik ama rick ve bird person'ın merkezde olduğu sekizinci bölüm bence çok değerli. hatta insana baya öğüt veriyor bile diyebiliriz. mesaj da şu; insanın hayatında bird person gibi arkadaşlar kolay kolay karşısına çıkmıyor. birbirinizi anladığınız, değer verdiğiniz insanlar varsa arkadaşınızın değerini arkadaşınız olarak bilin. kendi kaçış isteğinizi ve geçmiş travmalarınızı bu insanlara yansıtıp arkadaşlığınızı bok etmeyin. çünkü hayat boyu sürecek arkadaşlıklar herşeyden önemlidir ve böyle insanları kaybederseniz (ki zaten ömrü hayatınızda kaç tane böyle arkadaşınız olacak) çok pişman olursunuz diyor. ki bölüm başına yirmi dakika süren garip şakaların havada uçuştuğu lazerlerin falan patladığı bir dizi için az şey değil bu.

  • olayın travmatik olduğu ortada ve kimse böyle bir olay yaşamak istemez. ancak haberden anladığımız kadarıyla doktor bebeğin ters geldiğini görüp erken doğumun risklerini hesaba katıp sezaryen ameliyat önermiş, aile kabul etmeyip normal doğum istemiş. normal doğum sırasında da bebek ölü doğduğu için gerekli manevralar yapılarak bebeğin kafası kesilip içeride bırakılmış ve sonra ameliyatla alınmış. çünkü bebeğin ölü olduğu anlaşıldığı anda öncelik tamamen annenin sağlığını korumaya yöneltilir.

    annenin o sırada bebeği çırpınıyor görmesi anlaşılabilir bir yanılgı olabilir. böyle riskler bütün doğumlarda malesef vardır ve bu durum otomatikman birilerini suçlu yapmaz.
    burada gördüğüm tek suçlu üç beş tık fazla almak için soruşturmalardan aklanmış olmalarına rağmen doktoru ve hastaneyi karalayan habercilerdir. öyle bir anlatmışlar ki okuyanlar lego parçası gibi kafanın löp diye yanlışlıkla kopuverdiğini düşünecek.

    bu gibi haberlerde "habercilerin" yapması gereken iki tarafı da dinleyip objektif bir şekilde bilgileri sunmaktır. etik olan yaklaşım budur.