monizm

• felsefenin en temel sorularından, "varlık bir midir, yoksa birden çok mudur?" sorusuna, varolan her şeyin tek bir gerçeklikten oluştuğu yanıtını veren; gerçekliğin tek bir ilkeden türetilebileceğini ya da bu tek ilkeye indirgenebileceğini savunan felsefe anlayışı. karşıtları; gerçekliğin iki tözden^* türediğini savunan düalizm=ikicilik (özellikle eflatun^* ve rene descartes) ve bir çok tözden türediğini savunan pluralizm=çokçuluktur (özellikle empedokles).
  
  ekolün ilk büyük temsilcisi sayılan parmenides'ten bu yana, felsefelerini tek bir ilkeyle temellerinde çabasında olan monistlerin, töz olarak kabul ettikleri ise, farklılıklar göstermiştir. mesela thales'e göre su, heraklit'e göre ateş olan bu cevher, monizmin gerçek ve en tanınmış temsilcisi spinoza'ya göre tanrı'dır. nitekim monizm, spinoza'nın elinde bir panteizm=tümtanrıcılık şekline evrilmiş ve eski monist düşünce neredeyse sadece felsefe tarihinin konusu haline gelmiştir. spinoza'daki panteizm ise, islam'daki vahdet-i vücud felsefesini hayli andıran bir düşünce yapısına tekabül eder. bu konuda geniş bir çalışmamız için;
  (bkz: baruch spinoza/@ilbertus)
  
  monizm=bircilik, felsefe tarihi içinde çok fazla ekole ayrılmış bir ana gövdedir. bunun içinden çok fazla monist dal türemiştir. bunlar arasında tözsel bircilik, özniteliksel bircilik, yansız bircilik, idealist bircilik, maddeci bircilik, aykırı bircilik gibi pek çok yan monist ekol sıralanabilir. felsefe tarihi içinde, ernst mach, william james, david hume, bertnard russell gibi filozoflar yansız birciliğin; george berkeley ve hegel idealist birciliğin; baruch spinoza ise tözsel bircliğin en tanınmış temsilcileri olarak öne çıkmışlardır.
  
  kaynakça: özellikle ilk paragraftaki tanım konusunda, sarp erk ulaş felsefe sözlüğü, s.241-242