monizm

• felsefenin en temel sorularından, "varlık bir midir, yoksa birden çok mudur?" sorusuna, varolan her şeyin tek bir gerçeklikten oluştuğu yanıtını veren; gerçekliğin tek bir ilkeden türetilebileceğini ya da bu tek ilkeye indirgenebileceğini savunan felsefe anlayışı. karşıtları; gerçekliğin iki tözden^* türediğini savunan düalizm=ikicilik (özellikle eflatun^* ve rene descartes) ve bir çok tözden türediğini savunan pluralizm=çokçuluktur (özellikle empedokles).
  
  ekolün ilk büyük temsilcisi sayılan parmenides'ten bu yana, felsefelerini tek bir ilkeyle temellerinde çabasında olan monistlerin, töz olarak kabul ettikleri ise, farklılıklar göstermiştir. mesela thales'e göre su, heraklit'e göre ateş olan bu cevher, monizmin gerçek ve en tanınmış temsilcisi spinoza'ya göre tanrı'dır. nitekim monizm, spinoza'nın elinde bir panteizm=tümtanrıcılık şekline evrilmiş ve eski monist düşünce neredeyse sadece felsefe tarihinin konusu haline gelmiştir. spinoza'daki panteizm ise, islam'daki vahdet-i vücud felsefesini hayli andıran bir düşünce yapısına tekabül eder. bu konuda geniş bir çalışmamız için;
  (bkz: baruch spinoza/@ilbertus)
  
  monizm=bircilik, felsefe tarihi içinde çok fazla ekole ayrılmış bir ana gövdedir. bunun içinden çok fazla monist dal türemiştir. bunlar arasında tözsel bircilik, özniteliksel bircilik, yansız bircilik, idealist bircilik, maddeci bircilik, aykırı bircilik gibi pek çok yan monist ekol sıralanabilir. felsefe tarihi içinde, ernst mach, william james, david hume, bertnard russell gibi filozoflar yansız birciliğin; george berkeley ve hegel idealist birciliğin; baruch spinoza ise tözsel bircliğin en tanınmış temsilcileri olarak öne çıkmışlardır.
  
  kaynakça: özellikle ilk paragraftaki tanım konusunda, sarp erk ulaş felsefe sözlüğü, s.241-242
• siyasi ve kültürel yapıda da kendine yer bulabilen bir anlayıştır monizm. örnek vermek gerekirse: tek dil, tek millet gibi. ya da daha spesifik bir örnek vermek gerekirse, tarihi bir olayın yorumlanışında tek bir "doğru"nun olduğu ve bu tek doğrunun dışındaki savların ülkenin bütünlüğünü tehdit ettiğini ileri sürmek, monist zihniyetin güzel bir örneğidir.
• gerçekliğin tek bir elementten^* oluştuğunu savunan teori. felsefi yaklaşımı böyle iken, teolojik olarak ise, benzer şekilde, sadece tek bir yaratıcı gücün varlığını savunan görüştür, monizm.diğer bütün nesneler bu tek varlığın farklılaşmış birer formu, yansımasıdır. parmenidese göre varlık tek, homojen ve devam eden bir yapıya sahiptir. örneğin, heraclitusa göre bu tek varlık ateştir. anaximenes bunun hava olduğunu savunur.
• bircilik.
• sadece bir teori veya değere inanış. politik olarak yansıması ise tek güç olduğu için totaliterlik olur.
• her türlü varlığın temelde aynı kaynaktan meydana geldiğini ileri süren felsefi doktrin. materyalist monizm ve idealist monizm olmak üzere iki çeşit monizm vardır. materyalist monistler, dünyanın temelini maddenin oluşturduğunu; idealist monistler ise dünyanın temelini ruhun-ideanın oluturduğunu savunurlar. hegel'in felsefesi, en sistematik idealist monist eğilimdir. bilimsel olan materyalist monizm, diyalektik materyalizmin tipik bir yanıdır. marksist felsefede, materyalizm sosyal fenomenleri de kapsar. düalizmle çelişir (bkz: düalizm)
• yunanca 'monos' yani 'bir'den gelir. aklı ve bedeni bir görmekle beraber aklın ayrı bir manevi öz olduğunu reddeder. monistlere göre, zihinsel etkinlikler fiziksel etkinliklerin beyindeki karşılığıdır. thomas hobbes bunlardan biridir. monizm, psikoloji bilimi açısından önemlidir çünkü fiziksel hareketler ile beyinsel süreçlerin arasında bir bağ olduğuna işaret eder.
• "var olan her şeyin, tek bir madde, ilke, enerji veya zorunluluktan kaynaklandığını öne süren felsefi düşünce. dindeki yansıması, var olan her şeyi kapsayan bir tanrı olduğunu söyleyen panteizmdir. materyalist monizm, her şeyin tek bir maddeden oluştuğunu (örneğin sudan, havadan) söyler.”
  
  (bkz: jack london)'ın (bkz: martin eden) isimli kitabında çevirmen (bkz: levent cinemre)'nin notlarından.
• monizm (bircilik, tekcilik), her şeyin bir tek zorunluluğun, ilkenin, madde veya enerjiden olduğunu iddia eden veya tek bir cevherden kaynaklandığını savunan felsefi görüş.
• (bkz: monoteizm)