kalenderi

• tasavvuf tarihindeki diğer pek çok tarikat gibi kökleri budist, zerdüşti ve maniheist kültürlere dayanan bir akımdır. kalenderiyye, kalenderan ya da cavlakiyye olarak da anılmaktadır. kelime olarak menşei; kalantar (farsça iri kaba kimse, türkçe kalantor olarak geçer) ya da hemen hemen aynı anlamlara gelen kaletoz'a bağlanmıştır ancak en uyumlu köken sanskritçe kalandara (kanun, nizam dışı) sözcüğüdür.
  
  bu akımın kurucusu kabul edilen cemalü'd-din-i savi bizzat kendi menakıb'ına göre seyyid'di. irak'da bayezid bistami'nin müridi olan şeyh osman-ı rumi'ye mürid olur ve halifelik makamına kadar yükselir. neden sonra müridlerini terk edip dımaşk'a gider ve dımaşk mezarlığında gerubed (celal-i dergezini)'ye rastlar. adamın bütün tüyleri dökülmüştür, kendiside ona uyarak saç, sakal, bıyık ve kaşlarını kazıtır. uzun süre bu mezarlıkda yaşarlar ve bu süre esnasında bir çok mürid edinirler. sonrasındaysa çeşitli yerlere dağılarak bu akımı yayarlar.
  
  kalenderiliğin, içerdiği ritüeller dışındaki en önemli özelliği tek parça bir yapı sergilememesi, tek bir tarikat şeklinde teşkilatlanmamış olmasıdır; kalenderiler, haydariler, rum abdalları, camiler, torlaklar, şemsiler, nimetullahiler gibi değişik zümrelere ayrılırlar.
  
  marjinal sufiler olarak nitelenirler. ilerde mevlana'yı da kapsamak üzere pek çok büyük ismin dahil olacağı char-darb geleneğini başlatmışlardır. kimileri boyunlarına demir halkalar takarken, kimileri tecerrüd'ün simgesi olarak erkeklik organına büyük demirler takardı. çoğunluğu esrar kullanmaktaydı. yarı çıplak gezmek, dilenmek ve sürekli hareket halinde olmak en önemli düsturlarıydı. sırtlarındaki koyun postunu yatak olarak kullanırlardı. ibadet etmek yerine sema ve dans yapmayı tercih ederlerdi. konakladıkları pek çok yerde istenmezler ya da karışıklık çıkarırlardı. istisnai de olsa eşcinsel ilişkilere girmeleri ya da para için adam öldürmeleri de kayda geçmiştir.
  
  dini ibadetlerini yapmamaları, esrar ve uyuşturucu nedeniyle sürekli bir bilinçsizlik halinde dolaşmaları gibi nedenlerden ötürü çağdaş akımlar tarafından zındıklık, meczupluk, sapkınlıkla suçlanmışlardır.
  
  seyyid battal gazi, kaygusuz abdal, otman baba ve semsi tebrizi bu akımın en önemli isimlerindendirler.
  
  *ahmet yaşar ocak, osmanlı imparatorluğunda marjinal sufilik: kalenderiler